giáo chánh của ta. Còn đàn bà Việt lấy chồng Chàm thì không sao cả, nên
không có chiếu cấm.
Thấy rõ là vua chúa ta xưa không đến nỗi làm việc vô lý lắm, cái nào cần
mới phải săn sóc đến còn không thì thôi, chớ không có kỳ thị chủng tộc.
Và nội cái sự kiện đàn bà Việt được phép lấy chồng Chàm cũng đủ đưa
họ Việt vào xã hội Chàm rồi, không cần phải có chiếu bắt ép lấy họ nào nữa
cả.
Quả thật thế, dân Việt thuở ấy đang thủ vai thống trị thì lấy vợ Việt rất có
lợi. Những cuộc hôn nhơn Việt Chàm hẳn phải xảy ra rất đông đảo không
thể tưởng tượng được. Ta thừa gái còn họ thì không có tục đa thê vào thời
cổ thì lấy chồng Chàm, phụ nữ ta cũng có lợi. Cả hai bên đều được lợi thì lẽ
dĩ nhiên là họ Việt đi vào xã hội Chàm rất mạnh mẽ, vì con lai theo họ Việt.
Việc cấm đoán đàn ông Việt lấy vợ Chàm là có lý do tôn giáo chớ hoàn
toàn không vì tinh thần kỳ thị chủng tộc, bằng chứng là phụ nữ ta được
phép lấy chồng Chàm.
Có một điều nầy khiến ta bối rối lắm là tại sao đa số dân Việt Nam lại
mang họ Nguyễn, Trần, Lê, Phan, Phạm, còn những người mang họ
Nghiêm, họ Vi, họ Hạ, họ Cù, họ Tô, họ Ông, họ Hứa, họ Ung, v.v. thì quá
ít?
Có người nói rằng năm họ trên vốn là họ vua, nên dân ta cải họ theo, vì
cái lẽ thấy sang, bắt quàng làm họ. Nhưng họ Phan và họ Phạm có làm vua
bao giờ đâu? Còn họ vua Nguyễn thì rất bị người Bắc Hà không ưa, thế mà
ở Bắc cũng quá đông họ Nguyễn.
Có lẽ đó là năm họ của đa số bần cố nông Trung Hoa mà người Tàu đô
hộ đã bố thí cho toàn dân Lạc Việt, còn những họ kia, gốc trưởng giả hay
quý tộc nên họ không ban cho ta. Ai mang những họ trưởng giả hoặc quý
tộc đó là Tàu lai hồi đời xưa chăng? Ức thuyết trên đây, chắc không làm
