NGUYỄN DU TRÊN ĐƯỜNG GIÓ BỤI - Trang 273

nguyên lý sống của nền văn minh phương Tây như câu nói của triết gia
Protagoras (480-411 TCN) của Athens: 'Con người là thước đo của vạn vật'.
Người Hy Lạp căm ghét sự ngạo mạn. Các vở bi kịch của Hy Lạp thường
nói đến hình phạt của sự ngạo mạn. Một minh hoạ rõ ràng là tư cách đạo
đức của Tổng chỉ huy Agamemnon trong quyển I của trường ca Iliad. Tính
cách của Aristides minh hoạ lý tưởng cơ bản của Hy Lạp được thể hiện
bằng từ SWFROSUNH (sophrosyne), một nguyên lý sống cân bằng, điều
độ, suy xét cẩn trọng và điềm tĩnh. Trái nghĩa với sophrosyne là chủ nghĩa
tự cao tự đại và bệnh sùng bái cá nhân. Những câu châm ngôn: 'Hãy tự biết
lấy mình' và 'Ðừng thái quá' khắc trên đền thờ thần Apollo ở Delphi thể
hiện lý tưởng này. Ðây cũng là tư tưởng của Ðạo Lão ở Trung Hoa.
1. Syracuse là một vùng định cư của người Corinth trên bờ biển phía đông
của Sicily. Nửa phía đông của hòn đảo bị người Hy Lạp chiếm, còn nửa
phía tây bị những cư dân từ Carthage chiếm. Syracuse là thành phố lớn nhất
và thịnh vượng nhất của Sicily. Nhà toán học Archimete sinh ra trên hòn
đảo này khoảng thế kỷ thứ 3 TCN.
2. Trước khi Dionysius [Cha] trở thành bạo chúa của Syracuse năm 405
TCN, người dân Syracuse đã có một nền dân chủ sau cuộc chinh phục của
người Athens năm 415 TCN (xem cuộc đời Nicias). Nhưng cuộc xâm lược
của Carthage năm 409 TCN đã mang lại cơ hội cho thống chế Dionysius
giành quyền lực. Ông tự tuyên bố là người dân chủ nhưng kết án những
viên thống chế khác của Syracus tội phản bội. Bằng cách kích động người
nghèo chống lại người giàu, Dionysius [Cha] trở thành viên Thống chế có
quyền lực nhất. Một nạn dịch bệnh nguy hiểm xảy ra buộc người Carthage
phải rời đi, song Dionysius vẫn giữ quyền hành. Dionysius chia đất cho
những người ủng hộ mình và cho nô lệ, rồi xây một pháo đài kiên cố. Từ
đó, không một người dân Syracuse nào dám chống lại Dionysius. Trong
suốt 38 năm cai trị, mọi lời nói của Dionysius [Cha] đều được coi là những
phán quyết tuyệt đối phải tuân theo. Dionysius có thể làm bất cứ điều gì
mình muốn cho đến khi qua đời vào năm 367 TCN.
3. Arete theo tiếng Hy Lạp là một điều gì đó 'trong sạch' và 'tuyệt diệu'
thường được dùng để miêu tả tinh thần của giới hiệp sĩ hào hoa và cao