Nguyễn Huy Tự làm đốc đồng, Nguyễn Nễ làm cai đội quân phấn
nhất… đều là những viên quan có năng lực.
Nguyễn Khản chỉ băn khoăn nhất trường hợp chú Bảy Nguyễn
Du. Nguyễn Du rất nhạy cảm và thông minh khi làm thơ phú. Tâm
hồn Nguyễn Du là tâm hồn của kẻ trắc ẩn, si tình. Nguyễn Du rất
dễ xúc động và mỗi lần xúc động lại có một bài thơ chan chứa những
nỗi niềm thương mến. Nguyễn Du cũng là người có nét cứng cỏi,
khí khái của người tuổi trẻ giàu tự ái và cực đoan. Đối với chuyện học
hành sĩ tử, chuyện chuyên cần để đỗ đạt, làm quan, Nguyễn Du có vẻ
không mấy mặn mà, cố gắng. Chẳng thế mà gửi Nguyễn Du ở nhà
họ Đoàn suốt mấy năm cũng chỉ đậu được cái tam trường!
Dù đỗ tam trường nhưng nhờ thế Nguyễn Khản mới có cơ hội
cất nhắc cho Nguyễn Du. Vừa dịp có viên quan họ Hà dưới trướng
của thân phụ ông tạ thế. Ông này hồi trước là người thân của
Nguyễn Nghiễm, là một võ quan được ông Nghiễm đối xử thâm tình
như bạn bè. Ông không có con trai, thấy Nguyễn Du thông minh,
dĩnh ngộ nên xin nhận làm con nuôi của mình. Nói là con nuôi,
nhưng chuyện ăn ở học hành lúc nhỏ của Nguyễn Du chỉ gắn với
Bích Câu chứ không ngày nào ở với bố nuôi cả. Nguyễn Khản đã
nhân dịp này cho Nguyễn Du tập ấm, kế chân họ Hà. Nguyễn Du
được nhận chức Chánh thủ hiệu, chỉ huy một đội quân tại tỉnh Thái
Nguyên. Tại đây, Nguyễn Khản cũng đã bố trí một thủ hạ rất tin cậy
của mình là Cai Gia giữ chức quyền trấn thủ.
Cai Gia là người Việt Đông (Quảng Tây, Trung Quốc), vốn là
một tay kiệt hiệt, có sức khỏe và khảng khái cương cường không chịu
thần phục nhà Thanh, mưu đồ “phản Thanh phục Minh” nhưng bị
truy bức phải chạy sang đất Việt làm thuộc hạ dưới trướng Nguyễn
Khản. Cai Gia được Nguyễn Khản trân trọng như một tân khách. Cai
Gia cũng đã từng dạy võ cho Nguyễn Du khi ở Bích Câu và được cả
Nguyễn Khản, Nguyễn Du xem như anh em, lại theo đó mà đổi họ tên
