Cùng lúc này, ở một làng bé nhỏ xa tỉnh kia, cạnh dòng sông Thương
lặng lờ, trong một khoảnh vườn đầy hương hoa, một người đàn bà đương đi
lom khom từ cụm cây này đến cụm cây khác.Thân thể còm cõi của bà run
rẩy, da mặt bà tái đi, thỉnh thoảng bà thở ra những hơi dài và nhẹ. Bà hái
không biết bao nhiêu hoa, nào hồng, nào huệ, thược dược, cúc, mẫu đơn,
ngâu, sói, đựng đầy một rổ to lót lá chuối và độn nhiều lá ngâu.
Da mặt bà càng tái đi, tay bà càng tê cóng, chốc chốc bà lại gạt những
sợi tóc mềm mại mà gió lạnh thổi xõa xuống mắt. Bàn chân của bà dẫm
trong cỏ ướt đã dại hẳn đi.
Vân đã khóc nức lên. Vân bưng lấy mặt. Tình thương xót đã dâng
ngập lòng nàng, Vân mím chặt môi, day day mặt viền chăn len. Vân tưởng
đến mẹ nàng còn phải làm rất nhiều việc nữa cho tới khi trời sáng rõ.
Nhưng, sau buổi chợ, chỉ nghỉ ngơi giây lát, rồi bà lại phải chúi đầu vào
bếp làm bữa cơm cho bốn đứa con đi học sắp về. Không phải chỉ một đêm
mẹ Vân bận rộn như thế. Đã mấy mươi năm ròng rồi, bà mẹ ít nói, ít cười
ấy đã dãi dầu làm lụng đầu tắt mặt tối trong một gia đình nề nếp: bố chồng
trước là ông đồ, chồng là ông đồ, mẹ chồng chất phác và nhịn nhục cũng
như bà. Tới khi chồng mất, bà càng phải gắng sức hơn để nuôi đàn con mồ
côi mà Vân là lớn nhất.
Một câu hát chợt vẳng lên trong trí nhớ Vân êm ái và lâng lâng, rồi
đến những tiếng khóc oe oe của một đứa trẻ miệng đầy hơi sữa.Vân không
dám động đậy. Tiếng hát ru trong sáng tưởng tượng và tiếng khóc măng sữa
kia đã thắt chặt lòng Vân, gợi dậy trong lòng Vân tất cả sự kính mến và tình
yêu thương mẹ và em dại.
Vân lại chua xót nghĩ đến sự tủi cực của mẹ nàng mỗi khi nghe họ
hàng và hàng xóm bêu rếu nàng bằng đủ mọi tiếng thô bỉ. Những người đó
cố ý làm mẹ nàng nhục nhã và đau đớn chỉ vì thấy có một người con gái
dám bỏ làng ra tỉnh, nghĩa là cô không cam tâm chịu đựng sự cùng cực
càng ngày càng chồng chất ở nơi quê mùa và quỵ lụy họ, khuất phục họ.
