Tôi phải viết. Nhưng viết thế nào đây? Viết tất cả sự thật ấy hay một
phần của nó. Hay viết một phần của nó nhưng chỉ lấy vài nét, vài việc nhẹ
nhất trong đó thôi? Dầu chỉ là vài nét nhẹ, vài việc nhẹ nhất của một phần
sự thật thôi, nhưng giọng văn và cách đưa ra phải thế nào để lọt qua được
kiểm duyệt? Hay không viết gì cả, hay để dành sự thật đó như là một thứ
quặng chờ đến khi nào có sự chuyển biến mới, tiện lợi khai thác thì hãy sử
dụng?
Hay nói dối? Chịu để cho bàn tay của thống trị đưa ngòi bút của mình
đi. Viết ngược hẳn lại như trên mặt đất không có sự thật ấy? Hay viết cho
sự thật ấy thành ra chỉ là một nhận thức chủ quan, hơn nữa làm người đọc
coi đó như là một định mệnh? Hay viết sao để thấy không có sự thật ấy, hay
là nó không đáng quan tâm gì cả? Hay viết sao để thấy rằng những cái đáng
viết không phải rút ra từ sự thật, mà từ những cái gì cao quý, trọng đại,
thiêng liêng của thời thượng bấy giờ đương đi tìm ở sự thuần túy của triết
lý, học thuật, nghệ thuật, tư tưởng, tinh thần, v.v... không dính dấp vì với
những cái tầm thường khổ não vật chất! Chiến tranh đã đen tối thì còn đi
sâu vào những thống khổ, những kiếp sống làm gì? Nguyên nhân của tất cả
những thảm họa kia đã không sao tìm hiểu nổi, cũng như tất cả những sự
xảy ra không thể tránh được, thì còn đi sâu vào đời sống, vào những chuyện
buồn thảm của nó làm gì?
Văn học nghệ thuật đâu chỉ là để theo sát đời sống và những chuyện
nọ? Còn bao nhiêu điều để suy nghĩ và phải sáng tạo bằng những khả năng
kỳ diệu và thần bí nhất của tinh thần thì mới đạt được đến cõi "chân, thiện,
mỹ". Những kẻ nào muốn được thật là nghệ sĩ, được thật là phụng sự nghệ
thuật, thì phải tìm hết cách và vận dụng tất cả giác quan cùng trí tuệ của
mình để thấu triệt những lẽ mầu nhiệm kia đến mức thấu triệt của "đạo"
mới được. Đạo nghệ thuật, đạo mỹ cảm, đạo của tinh thần, đạo của những
con người có giác quan và những sức cảm thông rất đặc biệt mà khoa học
chịu không thể phân tích nổi... Mỗi lúc tôi nghĩ đến sự sáng tác của mình
cũng như mỗi lúc tôi nghĩ đến sự kìm kẹp của thống trị, nghĩ đến những lý
