người và cất cao đầu trước bọn thống trị oai quyền tàn bạo và bọn giàu
sang hãnh tiến, nhẫn tâm một cách quái gở, đương làm chúa xã hội bấy giờ.
Tôi kiểm điểm anh em đồng chí thấy có: Như Phong, Tô Hoài, Nam
Cao, Nguyễn Đình Thi là những người tôi có thể liên lạc được ngay. Nam
Cao, Tô Hoài và Nguyễn Đình Thi tôi không quen và cũng chưa được gặp
mặt. Nhưng chỉ đọc mấy truyện ngắn, mấy trang sách của anh em, tôi đã
thấy ngay một cái gì khang khác, một hơi hướng gì rất gần gũi, một cái gì
rất có thể tin cậy, như kiểu các đồng chí hoạt động chính trị, đương khi tìm
kiếm liên lạc và chắp mối với Đảng, bỗng đánh hơi thấy dấu hiệu của
"người mình" vậy. Tôi đoán những anh em đây nếu không có liên lạc với
Đảng thì chí ít cũng là những người đương tìm đến Đảng bằng những tình
cảm, tư tưởng ý tứ, giới thiệu mình rất khéo trên những sách báo công khai.
Tôi còn có thêm một ý nghĩ hồi hộp đặc biệt này nữa: hay chính đó là
những đồng chí 1936-1937 đương hoạt động trong một tổ chức của Đảng,
anh em đang có ý tìm đến mình, mà mình chưa biết đó thôi?!
"Chao ôi! Trăng đẹp lắm! Trăng dịu dàng và trong trẻo và bình tĩnh.
Nhưng trong những căn lều nát mà trăng làm cho cái bề ngoài trông cũng
đẹp, biết bao người quằn quại nức nở, nhăn nhó với những đau thương của
kiếp mình. Biết bao tiếng nghiến răng và chửi rủa. Biết bao cực khổ và lầm
than? Không, không, Điền không thể nào mơ mộng được. Cái sự thật tàn
nhẫn luôn luôn bày ra đấy, sự thực giết chết những mơ ước lãng mạn, gieo
trong đầu óc Điền cái thứ văn chương của bọn nhàn rỗi quá. Điền muốn
trốn tránh sự thật nhưng trốn tránh làm sao được? Vợ Điền khổ, con Điền
khổ, cha mẹ Điền khổ. Chính Điền cũng khổ. Bao nhiêu người nữa cũng
một cảnh ngộ như Điền! Cái khổ làm héo một phân lớn những tính tình
tươi đẹp của người ta. Tiếng đau khổ vang dậy lên mạnh mẽ. Chao ôi!
Chao ôi! Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, không nên là ánh
trăng lừa dối, nghệ thuật chỉ có thể là tiếng đau khổ kia thoát ra từ lòng
Điền. Điền chẳng cần đi đâu cả. Điền chẳng cần trốn tránh. Điền cứ đứng
trong lao khổ, mở hồn ra đón lấy tất cả những vang động của đời...
