vào lưng. Đá thúc vào bụng vào ngực. Đá lún ào ào sầm sập như muốn vùi,
muốn lấp các vật ở dưới chân, ở bên cạnh, ở chung quanh. Đá kêu gau gáu,
đá xốc ình ình, choang choang trong máng, đá hất đá ném vô tội vạ xuống
đường. Đá như những mảnh trái phá, những mũi kim bắn qua đầu, qua mặt,
vào đầu vào mặt người ta. Và đá thành bụi thành hơi nóng trộn với bụi xi
măng với mạt than trùm lên mọi vật, lách vào tất cả chỗ nào hở, nào trống...
Từ lúc mặt trời mọc đến giờ đây, một phía nhà máy đã ngả dài bóng
xuống bãi, xuống đường rồi, ông cụ Vy vẫn ở giữa các đống đá. Kíp ông cụ
cũng rục rịch sắp làm mười hai tiếng, cũng phải thay nhau mà làm cả đêm
cả ngày, như mọi kíp thợ, kíp cu li của nhà máy. Chỉ trong vòng hai tháng
sau khi bên Tây nổ chiến tranh, bọn chủ nhà máy đã thay đổi gần hết các
chế độ lao động. Chúng nó bảo cái việc như ban hành luật lệ ngày làm tám
tiếng cho thợ thuyền là cả một sự ngu xuẩn của cái chính phủ nhố nhăng
Mặt trận bình dân, đã làm cho nền sản xuất và công việc trị an của cả chính
quốc Pháp và thuộc địa Đông Dương phải chịu bao nhiêu hậu quả tai hại.
Nhất định chúng phải "đánh một cái dấu chấm hết rất đẹp cho cái thời đại
kỳ cục ấy!". Bởi vậy, ông cụ Vy, người cu li làm lâu nhất ở Máy đá, lại
được làm việc nhiều giờ như thế! Vì ông cụ muốn đi làm ngày tám tiếng
như trước, hay nghỉ hẳn cũng được, tùy ý tùy thích... Trái lại, ông cụ muốn
kiếm được nhiều tiền hơn thì phải làm việc ngày mười hai tiếng, làm thật
nhanh, làm thật nặng, làm luôn chân luôn tay, làm cả ngày chủ nhật, làm
khoán, tùy ý, tùy thích!
Nhưng rồi ông cụ xếp đá nọ cũng phải ngồi nghỉ. Ba giờ rồi! Trưa
hôm nay ông cụ vẫn chỉ ăn cháo. Bà cụ nấu cháo đỗ đen cho ông cụ ăn với
cà bát nén. Một phạng cháo và hai quả cà to, mọi khi ông cụ đánh cứ bay
đi, ấy là không kể ba bát cơm vật và một liễn nước rau. Thế mà dạo này
cơm đã không ăn, ông cụ lại chỉ ăn có nửa phạng cháo. Thấy một ông già
mới vào làm và một bà có chửa người cùng xóm cũng không ăn cơm, có ý
muốn ăn cháo, ông cụ Vy đưa luôn cả phạng cháo và bát cà cho hai người.
Rồi ông cụ chỉ uống nước cháo xin của một ông già quen, ông này mệt quá
