Tôi cũng không thể nhớ rõ bằng cách gì tôi đã được đi xem hai phim
kia. Hình như đó lại là tiền của mẹ tôi mỗi ngày chạy chợ về cho tôi để
hôm sau tôi ăn bún, ăn khoai thay bữa cơm trưa mà tôi đã nhịn ăn để mua
vé. Hình như đó là tiền tôi để ra sau những tuần lễ dạy học thay cho người
anh cùng mẹ khác cha với tôi, ông ta mở một trường tư trong cái ngõ gọi là
ngõ Cố đạo. Hình như đó lại là tiền của người con gái lớn của bác tôi kia,
chị ấy đã giấu cho tôi vì thấy tôi có lần dạy học chỉ được ăn cơm và tiền cắt
tóc, còn tiền xà phòng giặt cũng không có!
Phải, Tarát Bunba và Tội ác và trừng phạt đã đến với tôi vào khoảng
mùa rét. Cũng mùa rét năm ấy tôi bắt đầu viết Bỉ vỏ, tiểu thuyết đầu tay của
tôi. Tôi cũng không thể nhớ rõ tới những chương nào hay xong được bao
nhiêu trang bản thảo Bỉ vỏ thì tôi đi xem hai phim kia. Nhưng, những ấn
tượng của nó để lại trong tâm trí tôi, và những cảm giác đã rung chuyển tôi
đến ngày nay, vẫn rõ, vẫn sắc vô cùng... Đó là tình thương mênh mông đối
với con người. Đó là sự đau đớn và tinh thần bất khuất của con người xoắn
lấy những tâm trí nào còn thao thức, bắt những tâm trí ấy phải nghĩ ngợi,
phải tìm hiểu về những khổ não tan vỡ của những cuộc đời, về những kiếp
sống, về những cảnh ngộ của con người.
Những quằn quại của Rátkônikốp (Raskolnikov) nhân vật phạm tội
trong Tội ác và trừng phạt, những cảnh tàn khốc, đau xót trong Tarát Bunba
và tâm hồn anh dũng quật cường của Tarát Bunba, thỉnh thoảng lại như giội
lửa lên trong tâm trí tôi những khi tôi ngồi một mình trước bàn viết hay đi
đường một mình. Giội lửa và làm tôi thấy tôi không thể một phút xa rời
cuộc sống, không thể xa rời và tìm được nguồn hy vọng nào khác ở ngay
trong đời sống.
A! Đời sống chung quanh tôi! Con đường hằng ngày tôi ra đi lang
thang cho nhẹ đầu óc, cho khuây những buồn rầu! Trên con đường này tôi
phải qua một cái chợ gọi là chợ Vườn - hoa đưa người. Cả khu vườn hoa
ấy, một đám cỏ tươi cũng không có. Còn hoa thì ở trên mấy cây không có
