tên mà người ta rất sợ khi nó có hoa vì mùi hoa ngai ngái, hôi, hắc, hễ phấn
hoa bay vào tai có thể làm tai điếc. Trong vườn hoa chỉ có những cây cọ,
cây núc nác tây gai góc. Dưới những gốc cây đó, tụ tập từng đám từng đám
ăn mày trẻ con đàn bà, những người nhà quê tha hương cầu thực, những
người con gái mười ba mười bốn tuổi bị dỗ đi làm con sen con nhài, làm cô
đầu chanh cốm và bán đi làm nô tì ở các tỉnh biên giới. Và từng đám đĩ.
Những đĩ thường thường đã có tuổi, ốm yếu, ở các nhà thổ, nhà chứa lậu
thải ra, những đĩ cũng có kẻ chỉ mới mười bốn, mười lăm tuổi mà bệnh đầy
người, cứ chập tối là ở các bụi cọ nhô ra the thé gọi khách vào. Giá tiền mãi
dâm chỉ vừa đủ một bát phở, một bữa cơm ăn các thứ thừa của trại lính
Tây. Chỗ mãi dâm kín đáo, sạch sẽ nhất là những ngõ nhà xí bên đường,
dưới những tầng lầu khách sạn thâu đêm sáng đèn, inh ỏi tiếng bài sừng,
đàn tam thập lục và tiếng cười, tiếng hát.
Tiếp vườn hoa này là con sông cụt. Hai bên rệ sông quanh năm ngập
rác. Nhà trên sông là những chiếc thuyền gỗ nát, kê trên những cọc gỗ, sắt
tà vẹt, xà gồ cũ, hay là những mái lợp bằng mảnh thùng hắc ín, bao tải,
chiếu, giấy dầu. Phu phen, thuyền thợ, buôn thúng bán bưng chui rúc ở
dưới những cái mái nọ. Còn có cả tiệm hút, sòng bạc và nhà chứa nữa!...
Bờ sông cũng đầy những ăn mày, đàn ông đàn bà thất nghiệp nằm ngồi
ngổn ngang trước các lán củi, lán gạch, lán than, hàng cơm, hàng quà. Lúc
mặt trời mọc, dòng sông hửng sáng, thuyền đò xào xạc, khói bếp nhen lên,
là lúc cửa nhà đề lao ở bên sông mở cổng. Từng dây nhà pha lếch thếch ra
đi làm cỏ vê. Tiếng gáo dừa, ống bơ loảng xoảng,... tiếng ho,... tiếng rên.
Những chân bước như kéo xiềng. Những mặt mày bủng beo ngờ ngạc.
Cùng lúc mặt trời hừng lên trên dòng sông ấy là lúc than khói ở những
nhà máy phía bên kia sông tỏa ra. Những lò, những ống khói, những tầng
máy chập chùng vây đè lấy người ta. Chung quanh đây là những xóm thợ
ngoi ngóp trong than, trong bụi, trên những bãi rác, xỉ than và ao đầm. Xa
xa là những làng mạc, những bờ bãi đồng lầy chua mặn, dân sống bằng
móc cua móc cáy, xờ xạc, xiêu tán, heo hút...
