một ấn phẩm có minh họa một bộ sưu tập do một đồng nghiệp người Brésil
thực hiện 15 năm sau tôi! Không những các tài liệu của anh ấy có vẻ được thực
hiện một cách cũng chắc chắn như của tôi, mà nhiều mô típ thường cũng giống
nhau. Trong suốt khoảng thời gian đó, kiểu thức, kỹ thuật và cảm hứng không
hề thay đổi, cũng giống như trường hợp suốt 40 năm trôi qua giữa cuộc viếng
thăm của Boggiani và cuộc viếng thăm của tôi. Tính bảo thủ này càng đáng
chú ý hơn khi nó không được nhận thấy có ở nghề gốm sứ, qua những mẫu vật
được thu thập và được công bố gần đây nhất, hình như đã hoàn toàn suy thoái.
Có thể thấy ở đây một bằng chứng về vai trò đặc biệt quan trọng của các hình
vẽ trên thân thể người, và nhất là trên khuôn mặt, trong n thổ dân.
Xưa kia, các mô típ được xăm hoặc vẽ lên thân người; nay chỉ còn cách thứ
hai được lưu giữ. Người phụ nữ họa sĩ vẽ lên khuôn mặt hay cơ thể một bạn
gái, đôi khi là của một đứa bé trai. Đàn ông từ bỏ tập tục nhanh hơn. Với một
chiếc dao phết bằng tre nhúng vào dung dịch quả genigapo - lúc đầu không
màu nhưng sau khi oxy hóa sẽ trở thành màu xanh đen - người nghệ sĩ vẽ
thẳng lên da thịt người đang sống, không có hình mẫu, phác thảo, cũng chẳng
có điểm chuẩn. Chị trang trí vành môi trên bằng một mô típ hình cánh cung,
hai đầu uốn cong lên, rồi chia đôi khuôn mặt bằng một vạch thẳng đứng, đôi
khi có vạch cắt ngang. Khuôn mặt bị chia xé, bị cắt ra - hay thậm chí bị cắt
theo đường chéo - và lúc đó được tự do trang trí những đường lượn tròn không
