XXXIII
LÀNG DẾ MÈN
Khoảng cuối buổi chiều chúng tôi tới làng. Làng được dựng lên giữa một
khu rừng thưa do người ta ra nhìn xuống đoạn thung lũng hẹp của một dòng
thác mà sau này tôi phải đồng nhất với sông Igarapé do Leitão, chi lưu bên hữu
ngạn sông Machado, nơi nó đổ vào cách ngã ba sông Muqui vài kilomet phía
Làng gồm bốn ngôi nhà gần như hình vuông và nằm cùng một hàng song
song với dòng thác. Hai nhà - lớn nhất - dùng làm chỗ ở, có thể nhận ra điều đó
khi thấy những chiếc võng bằng dây sợi bông buộc nút, treo giữa các cột; hai
nhà khác (trong đó có một cái nằm chen vào giữa hai nhà lớn), đã từ lâu không
có người ở và trông có vẻ như những nhà khi hay những chỗ tạm trú. Chỉ nhìn
sơ qua có thể tưởng những ngôi nhà này cũng cùng loại với những nhà Brésil
trong vùng. Thật ra, cách dựng của chúng có khác, vì hàng cột đỡ mái lá cọ cao
có hai mái dốc được bố trí lùi vào phía trong mặt bằng của mái nhà và nhỏ hơn
nó, khiến ngôi nhà trông giống một chiếc nấm hình vuông. Tuy nhiên, cấu trúc
này không lộ rõ, do có những bức vách giả cao ngang mái nhà những không
nối vào mái. Những hàng giậu ấy - vì quả chúng là thế - gồm những thân cây
cọ chẻ đôi và chôn cạnh nhau (và buộc vào nhau), mặt lồi của thân cây quay ra
bên ngoài. Ở ngôi nhà chính - nằm xen giữa hai nhà kho - các thân cây được
khoét tạo thành những lỗ châu mai năm cạnh, và mặt bên ngoài vách được phủ
nhng hình vẽ sơ sài màu đỏ và đen bằng nước quả ucuru và một thứ nhựa
thông. Theo giải thích của những người thổ dân, những hình vẽ này lần lượt
thể hiện một nhân vật, những người phụ nữ, một con chim ưng, những đứa trẻ,
một đồ vật hình thù lỗ châu mai, một con cóc, một con chó, một con vật bốn
chân không rõ là con gì, hai dải những đoạn gấp khúc, hai con cá, hai con vật
bốn chân, một con báo, cuối cùng là một mô típ đối xứng gồm những hình
vuông, hình lưỡi liềm và những vòng cung.
