mà tự giải thoát mình khỏi một niềm kiêu hãnh tin thần mà tôi nhận ra mức độ
hão huyền đúng bằng mức độ hão huyền của đối tượng, tôi cũng chấp nhận để
cho tham vọng của niềm kiêu hãnh ấy phụ thuộc vào những đòi hỏi khách quan
của việc giải phóng một đám đông không bao giờ có được phương tiện mà lựa
chọn như vậy.
Cũng như cá nhân không phải là duy nhất trong một nhóm người và mỗi xã
hội không phải là duy nhất trong bao nhiêu xã hội khác, con người không phải
là duy nhất giữa vũ trụ. Khi chiếc cầu vồng của nền văn minh của con người
không còn chìm nghỉm trong cái khoảng hư không do sự giận dữ của chúng ta
đào ra; khi chúng ta còn ở đấy và còn tồn tại một thế giới - thì cái nhịp cầu
mảnh mai ấy vốn nối liền chúng ta với cái không thể đạt đến vẫn còn: chỉ cho
ta con đường ngược với con đường đi về nô lệ của chúng ta cái đặc ân duy nhất
mà con người biết cách để được xứng đáng: dừng chân lại, ngăn lại cái sức đẩy
buộc con người lần lượt bịt kín hết các khe hở trên bức tường của tất yếu và để
hoàn thành sự nghiệp của mình đồng thời cũng bít chặt nhà tù của mình; cái
đặt ân mà mọi xã hội đều thèm muốn, dù các tín ngưỡng, chế độ chính trị và
trình độ văn minh của những xã hội của họ là như thế nào; nơi họ mong được
thảnh thơi, yên tĩnh và tự do; cơ may sống còn đối với cuộc đời, được tùy nghi
và có nội dung - vĩnh biệt những người man dã! Vĩnh biệt những cuộc du
hành! - trong những khoảng thời gian ngắn ngủi mà giống loài chúng ta chịu
ngừng cái thứ lao động kiểu đàn ong xây tổ của chúng, để nắm lấy cho được
bản chất sự hiện hữu và còn tiếp tục hiện hữu của mình, ở bên này của tư duy
và bên kia của xã hội: trong việc ngắm nhìn một khoáng sản đẹp hơn tất cả các
tác phẩm của chúng ta; trong hương thơm, thông thái hơn các cuốn sách của
chúng ta, tỏa ra từ đáy một đóa huệ trắng; hay trong cái nháy mắt nặng trĩu
kiên nhẫn, thanh tịnh và tha thứ cho nhau mà một mối đồng cảm vô tình đôi
khi cho phép ta được trao đổi với một con mèo.
12 tháng Mười 1954 - 5 tháng Ba 1955
