NHỮNG BÍ ẨN ĐẰNG SAU CÁC CUỘC THÁNH CHIẾN TẠI VIỆT NAM - Trang 256

Conein đứng ra tổ chức và chỉ huy từ đầu đến cuối. Chính Đại Sứ Henry
Cabot Lodge là người đã ra lệnh cho Tướng Dương Vãn Minh hạ sát Tổng
Thống Ngô Đình Diệm và ông Ngô Đình Nhu. Sau khi làm đảo chánh, các
tướng lãnh Việt Nam đều được lãnh tiền thù lao hay tiền công.
Về phía Việt Cộng, Khu ủy Trị - Thiên - Huế nhìn nhận rằng trong cuộc
đấu tranh chống chế độ Ngô Đình Diệm này, vì phong trào bị đẩy lên quá
nhanh, họ không đi theo kịp, nên đã bị dẫn đi trật hướng. Sự đẩy nhanh này
là do bàn tay của Hoa Kỳ mà Việt Cộng không đoán trước được. Bản kiểm
điểm đã viết như sau :
"Cuộc đấu tranh với quy mô lớn nhất nổ ra quyết liệt ngày 5 tháng 8 năm
1963 lôi cuốn hàng vạn quần chúng, có một số tầng lớp trên và binh sĩ
ngụy tham gia, đã tiến hành mít tinh làm cho địch phải dùng súng đạn, kể
cả đạn đại bác để đàn áp. Phong trào đấu tranh nhanh chóng bùng lên, thu
hút hàng chục vạn người từ thành thị đến nông thôn khắp cả tỉnh, đấu
tranh quyết liệt với địch trong 3 tháng liền. Nhưng do "lãnh đạo của ta
không đi kịp quần chúng, tổ chức không đi kịp "phong trào" nên bọn cơ hội
đầu hàng trong giới cầm đầu Phật Giáo lái đi lệch hướng.
Cuộc đấu tranh này tuy mang màu sắc tôn giáo, nhưng thực chất là cuộc
đấu tranh cách mạng của đông đảo các tầng lớp nhân dân lao động ở
thành thị, nông thôn chống lại chính sách chiến tranh tàn bạo của Mỹ -
Diệm.
Phong trào đấu tranh quần chúng dưới danh nghĩa "phong trào Phật giáo"
ở Huế đã mở đầu cho phong trào đấu tranh chính trị mạnh mẽ ở các thành
thị miền Nam và đã đẩy chế độ Mỹ - Diệm từ trạng thái không ổn định đi
đến tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng, kể cả những nơi mà chúng coi là
dinh luỹ cuối cùng."(11)
Về phía Phật Giáo, Thượng Tọa Thích Trí Quang và các lãnh tụ Phật Giáo
khác thuộc chùa Từ Đàm ở Huế đã đi từ thế chủ động qua thế bị động, trở
thành công cụ của Hoa Kỳ lẫn Việt Cộng. Sau này, khi Hoa Kỳ hết xử dụng
lá bài Phật Giáo, bật đèn xanh cho Tướng Nguyễn Cao Kỳ dẹp bỏ, Thượng
Tọa Thích Trí Quang vẫn nghĩ rằng báo chí và chính phủ Hoa Kỳ tiếp tục
ủng hộ Phật Giáo như trước, nên đã đánh điện kêu cứu!