1: BẬP BỀNH LÊN-XUỐNG
THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN - một thước phim phiêu lưu dài tập
chiếu ban ngày của giới thượng lưu - sẽ không phải là thị trường
chứng khoán nếu không có những thăng trầm trong đó. Bất kỳ ai
trên ngồi ghế lãnh đạo từng say mê truyền thuyết về Phố Wall
hẳn đã nghe đoạn đối đáp mà người ta đồn là của J. P. Morgan
(lớn) khi một người bạn ngây thơ của ông đã mạo muội hỏi nhân vật vĩ
đại này về việc liệu thị trường sẽ diễn biến như thế nào. Morgan
trả lời tỉnh queo: “Lên-xuống rồi lại xuống-lên!”. Và còn nhiều
những đặc thù đặc trưng khác. Bên cạnh những lợi thế và bất lợi
kinh tế của những giao dịch chứng khoán - lợi thế: tạo ra một dòng
chảy tự do về vốn để trang trải cho việc mở rộng sản xuất; bất lợi:
tạo ra một con đường quá đỗi dễ dàng để cho những người cả tin,
thiếu thận trọng và kém may mắn vuột mất đi số tiền của mình
- sự phát triển những giao dịch này đã tạo ra một hệ thống hành vi
xã hội, toàn diện với các tập quán, ngôn ngữ cùng những phản ứng có
thể dự đoán được trước từng sự kiện cụ thể. Ngoạn mục nhất là ở tốc
độ bung nở hết cỡ của hệ thống hành vi này sau sự kiện Sở giao
dịch chứng khoán trọng yếu đầu tiên trên thế giới được thành lập
năm 1611, trên một khoảng sân không mái che ở Amsterdam và mức
độ mà hệ thống này duy trì (tất nhiên, cùng với những biến thể
của nó) trên Sở giao dịch chứng khoán New York vào thập niên 1960.
Chứng khoán Mỹ ngày nay là một tổ chức khổng lồ liên quan tới
hàng triệu km đường dây điện báo riêng, các máy tính có thể đọc và
sao chép niêm giám điện thoại thành phố Manhattan trong ba phút
và hơn 20 triệu cổ đông, dường như đối lập hoàn toàn với cảnh tượng
một nhúm người Hà Lan đội mưa cò kè mua bán với nhau hồi thế
kỷ XVII. Nhưng những biểu hiện trên hiện trường thì vẫn giống
nhau. Thật trùng hợp là sàn chứng khoán đầu tiên là một phòng thí
nghiệm, nơi người ta khám phá ra những phản ứng mới của con người
và Sở giao dịch chứng khoán New York cũng giống như vậy, một
“ống nghiệm” xã hội học, muôn đời đóng góp vào quá trình tự giác
ngộ về bản thân của loài người.
