người luôn rất vững chắc đến kinh ngạc
. Điều này, hẳn là khiến người H’mông đối diện
với cái chết trở nên thật nhẹ nhàng
. Người ta "chết dễ", nên tự tử là sự thường. Dân ca
H’mông có khá nhiều bài nói về niềm tin chết đi, đôi lứa sẽ được sống hạnh phúc hơn ở thế
giới bên kia. Vùng H’mông Quản Bạ có bài hát, điệu chậm buồn khá đau thương, đại ý như
sau:
"Trần gian này mình không được lấy nhau
Ngày lành thắng tốt ta hãy cùng chết đi
Cầm tay nhau đàng hoàng xuống âm
Ta sống cuộc đời khác đàng hoàng, tốt đẹp hơn"
thêm dị bản:
"Trần gian này mình không được lấy nhau
Ngày lành thắng tốt ta hãy cùng chết đi
Cầm tay nhau đàng hoàng xuống âm
Chàng cầm cày bãi âm
Nàng cầm thoi dệt vải ở tận trời xanh
Khi nào ánh chớp lòe sáng lên
Là lúc đôi ta đất trời giao hòa vào nhau"
(NMT sưu tầm)
Trên đây là vắn tắt mấy "cái lí người H’mông" về đường tâm linh để sự vụ tự tử trở
thành một nếp văn hóa. Thêm một sự kiện xã hội học quan trọng về căn nguyên tự tử
H’mông. Luật tục H’mông có qui định: cô gái đi lấy chồng, vì lí do gì đó như cãi cọ với
chồng mà tự tử chết (như ăn lá ngón) thì gia đình cô gái có quyền đời hỏi mọi thứ để cúng
ma cho con gái. Nhà gái mất con một cách oan uổng và đau đớn, thường tức giận mà đời
hỏi việc cúng cấp con bò tốt này (đổi bằng hai, ba con bò thường), năm bảy bộ váy áo kia...
khiến nhà trai đến sạt nghiệp vì làm ma
. Các cô gái H’mông duy trì quan niệm tai hại:
nếu nhà chồng không tốt với mình, mình chết tự tử cho nó sạt nghiệp. Hình phạt hại mình,
hại người này trong văn hóa H’mông, tạo thành lớp lá chắn vô hình cho đời người gái
H’mông bót bị ngược đãi thái quá, nhưng đồng thời, cũng là động lực cho tự tử H’mông
tồn tại, mà nhiều khi là tồn tại mãnh liệt như loài nấm độc mọc mãi trên thân thể H’mông.
Câu chuyện "giải tự tử H’mông" của Sùng Chẩn Ma dường như đã chạm được căn nguyên của tự tử
H’mông. Vào những năm phong trào Hợp tác xã giữa thế kỷ XX, Sùng Chẩn Ma trưởng thôn và cũng là chủ
nhiệm Hợp tác xã Lùng Chu Phin - Tùng Vài - Quản Bạ, một người được mô tả là nhanh nhẹn, thông minh
đối diện với nạn tự tử phổ biến của phụ nữ H’mông đã tiến hành họp toàn thôn và tuyên bố:
