Tóm lại, bởi vì phần lịch sử quan trọng của miền núi đối với vận mệnh chung của
nước Việt Nam, tôi nhận thấy rằng cần phải đồng tình với Salemink khi ông kêu gọi: "Li
Tana, John Whitmore, Charles Wheeler đã đưa ra một cách nhìn mới về lịch sử và sử liệu
học Việt Nam với cái tên "một góc nhìn từ biển". Tôi cho rằng sử liệu học và nghiên cứu
dân tộc về Việt Nam cũng cần có một "góc nhìn từ núi" để sửa lại những quan niệm của
chủ nghĩa dân tộc và phát triển về tình trạng lạc hậu, xa xôi, cách trở do Nhà nước hiện đại
tạo ra và được các tổ chức phi chính phủ và các nhà tài trợ phát triển khác nhiệt tình ủng
hộ" (2008: 12). Miền núi đã tham gia tích cực hơn rất nhiều vào việc hình thành Việt Nam
so với cách hình dung mang tính chất Việt tâm luận tồn tại cố hữu trong đầu óc chúng ta.
Những diễn giải của tôi, trước đây (Nguyễn Mạnh Tiến 2012b, 2012d) và bây giờ, chỉ là
mới bắt đầu và phần trọng tâm rơi vào mối quan hệ chính trị - quân sự của miền núi và
đồng bằng. Chứng ta cần biết rằng, ngay cả với cơ cấu kinh tế và cấu trúc xã hội, miền núi
hiển nhiên cũng có vai trò lớn lao hơn những gì chúng ta suy nghĩ về họ là thiểu số, bé nhỏ
và lạc hậu. Những phân tích ban đầu nhưng quan trọng về việc đóng góp kinh tế của miền
núi với quốc gia như thuế thu từ thương mại miền xuôi với miền núi, luồng sản vật tham
gia luân chuyển qua các "nguồn" để đi vào con đường hải thương quốc tế (Li Tana 2013;
Hardy 2008; Salemink 2008...), cho thấy miền núi, từ nhiều góc nhìn, luôn có một vị trí
chiến lược quan trọng đối với quốc gia Việt Nam.
