thành một “cuộn băng” trong tâm trí nhiều loài động vật. Khi cần ve vãn,
“cuộn băng” ve vãn được bật lên, khi cần làm mẹ, “cuộn băng” hành vi
mẫu tử được khởi động. Bấm vào cuộn băng thích hợp, chuỗi hành vi mẫu
sẽ tái hiện.
Điều thú vị nhất là cách khởi động của những “cuộn băng” này. Chẳng
hạn, khi một con đực hành động để bảo vệ lãnh thổ của mình, chính sự xâm
nhập của những con đực cùng loài đã tạo ra cuộn băng bảo vệ lãnh thổ chứa
đầy sự cảnh giác cứng nhắc, với tâm trạng lo lắng và nếu cần là cả hành vi
tranh chấp. Nhưng có một sự trùng hợp trong hệ thống này, đó là con đực
kình địch không phải là kẻ khơi mào cho cuộc chiến mà là một đặc điểm
riêng biệt của nó, đặc điểm kích thích. Đặc điểm kích thích chỉ là một khía
cạnh rất nhỏ trong cái tổng thể tiếp cận kẻ xâm nhập. Đôi khi màu sắc cũng
là đặc điểm kích thích. Một thí nghiệm của các nhà tập tính học cho thấy,
con chim cổ đỏ đực tấn công dự dội một con chim khác, như thể con chim
đó đã xâm phạm lãnh thổ của nó. Và lý do khiến nó tấn công dữ dội là con
chim kia cũng có đám lông màu đỏ. Trong khi đó, nó làm ngơ trước con
chim mô hình không có đám lông màu đỏ. Các thí nghiệm đối với những
loài chim khác, như chim cổ xanh, cũng cho kết quả tương tự.
Qua câu chuyện về những loài động vật bậc thấp bị đặc điểm kích thích
đánh lừa dẫn đến những phản ứng có thể hoàn toàn không phù hợp với tình
huống, ta sẽ thấy hai điều. Thứ nhất, những mẫu hành vi cố định vô thức
của các loài động vật này hầu như luôn tác động chính xác. Ví dụ, chỉ
những con gà tây con khỏe mạnh, bình thường mới phát ra những âm thanh
đặc trưng của gà con là tiếng “chíp-chíp”, nên kích thích phản ứng bản
năng làm mẹ của gà mẹ. Bằng cách phản ứng chỉ với một âm thanh đơn
điệu đó, gà mẹ bình thường nào cũng luôn hành động đúng cách. Do đó,
những hành vi “lừa đảo” của các nhà khoa học khiến cho phản ứng trong
“cuộn băng thu sẵn” của gà mẹ trở nên ngớ ngẩn. Điều quan trọng thứ hai
là chúng ta cũng có những cuộn băng lập trình sẵn của riêng mình và chúng
thường mang lại lợi ích cho chúng ta, tuy nhiên, đôi lúc những đặc điểm
kích thích cũng kích hoạt chúng không đúng lúc.
