Ý định duy linh đó nổi bật thêm qua những lời dẫn kèm theo mỗi phần
của Triển lãm: các lời dẫn ấy thường là những cách ngôn “nguyên thuỷ”,
những tiết trong Kinh Cựu ước; tất cả đều nói lên trí năng vĩnh hằng, những
khẳng định vượt ra khỏi Lịch sử: “Trái Đất là một bà mẹ chẳng bao giờ
chết. Hãy ăn cơm ăn muối và nói lên sự thật, v.v.”; đó là sự ngự trị của
những chân lý cách ngôn, là sự kết nối các thế hệ loài người, ở mức độ
đồng nhất hết sức chung chung, khi sự thật hiển nhiên chỉ còn có giá trị
trong ngôn ngữ thuần tuý “thơ ca”. Tất cả ở đây, nội dung và các ảnh chụp
rất đẹp, các lời chú thích, đều nhằm loại bỏ sức nặng quyết định của Lịch
sử: chúng ta bị níu giữ bởi nét giống hệt nhau trên bề mặt, bị chính tính đa
cảm ngăn không cho đi sâu vào vùng phía sau của các hành vi nhân loại,
nơi sự tha hoá lịch sử dẫn đến những “khác biệt” kia mà ở đây chúng ta sẽ
gọi một cách hết sức đơn giản là các “bất công”.
Huyền thoại về “thân phận” con người ấy dựa trên sự huyễn hoặc từ
xa xưa, nó luôn đặt Bản chất tự nhiên ở dưới đáy của Lịch sử. Mọi chủ
nghĩa nhân văn cổ điển đều khẳng định rằng nếu cào một chút lớp bên
ngoài của lịch sử nhân loại với tính tương đối của các chế thiết hoặc sự
khác biệt bề mặt của các màu da (nhưng sao người ta lại không hỏi cha mẹ
của Emmet Till, chàng thanh niên da đen bị những kẻ da trắng sát hại là họ
nghĩ gì về cái đại gia đình loài người?), người ta sẽ rất nhanh chóng đi đến
cội nguồn sâu xa của bản chất nhân loại phổ quát. Chủ nghĩa nhân văn tiến
bộ, trái lại, phải luôn luôn nghĩ đến đảo ngược trật tự các quan hệ của sự
bịp bợm từ rất xa xưa kia, không ngừng cạo sạch gỉ cho bản chất tự nhiên,
cho những “quy luật” và những “hạn chế” của nó để phát lộ ở đấy Lịch sử
và để cuối cùng thấy Bản chất tự nhiên chính nó cũng mang tính lịch sử.
Các thí dụ ư? Chính là những thí dụ trong cuộc triển lãm của chúng ta
đấy thôi. Sinh ư? Tử ư? Vâng, đó là những sự kiện của bản chất tự nhiên,
những sự kiện phổ quát. Nhưng nếu người ta tước bỏ Lịch sử của chúng đi,
thì chẳng còn gì để nói về chúng nữa, việc bình luận trở nên thuần tuý trùng
ngôn; theo tôi ảnh chụp ở đây thất bại rõ ràng quá: nói lại sinh, tử là sinh,
tử chẳng thông báo được gì hết. Để cho những sự kiện tự nhiên ấy đến
