Đại gia đình loài người
NGƯỜI TA đã tổ chức tại Paris cuộc triển lãm ảnh lớn với mục đích
chứng tỏ tính phổ biến của các hành vi loài người trong đời sống hàng ngày
ở tất cả các xứ sở trên thế giới: sinh, tử, lao động, hiểu biết, trò chơi đều có
những hành xử như nhau ở khắp mọi nơi; có một gia đình loài Người.
The Family of Man
, chí ít đấy là nhan đề gốc của cuộc triển lãm từ
Hoa Kỳ đến với chúng ta. Pháp đã dịch là Đại Gia đình loài Người. Như
vậy, nếu nhan đề ban đầu có thể hiểu là sự diễn tả thuộc lĩnh vực động vật,
chỉ ghi nhận nét tương tự của các hành vi, tính thống nhất của một giống
loài, thì nay đã được đạo đức hoá, tình cảm hoá một cách rộng rãi. Thế là
chúng ta lập tức bị trả về với huyền thoại nhập nhằng “cộng đồng” nhân
loại, nó là cái nuôi dưỡng cả một bộ phận chủ nghĩa nhân văn của chúng ta.
Huyền thoại ấy vận hành theo hai giai đoạn: thoạt đầu người ta khẳng
định sự khác biệt của các hình thái nhân chủng, người ta đặc biệt chú ý đến
tính chất xa lạ, người ta chỉ ra những biến thái vô cùng tận của giống loài
với các màu da, các hộp sọ và các tập quán khác nhau, người ta vô căn cứ
so sánh thế giới với hình ảnh tháp Babel. Rồi từ tính đa dạng ấy, người ta
phù phép rút ra sự thống nhất: con người sinh ra, lao động và chết khắp nơi
như nhau; và nếu trong các hành vi đó còn tồn tại vài đặc điểm nào đấy về
bộ tộc, người ta chí ít lại cho rằng về căn bản các hành vi ấy đều có “bản
chất tự nhiên” y hệt nhau, sự khác biệt của chúng chỉ là ở hình thức và
không phủ nhận chúng đều bắt nguồn từ một gốc gác chung. Điều này hiển
nhiên lại quay về chỗ tiên quyết khẳng định có một bản chất nhân loại, và
thế là Thượng đế lại được đưa vào trong cuộc Triển lãm của chúng ta: tính
đa dạng của loài người nói lên quyền lực, sự phong phú của Thượng đế;
tính thống nhất trong các hành vi của họ chứng tỏ ý chí của Người. Điều đó
tờ giới thiệu cuộc triển lãm nói lên với chúng ta qua ngòi bút của ông
André Chamson khẳng định rằng “cái nhìn ấy hướng về thân phận con
người xem ra hơi giống với cái nhìn nhân từ của Thượng đế hướng về cái
tổ kiến nực cười và tuyệt vời của chúng ta”.
