Việc gì phải tự hỏi trong chúng ta ai là kẻ nặng tội nhất? Có lẽ tôi là kẻ
nặng tội hơn ai hết; có lẽ lúc mới nhận thức tôi đã đối xử quá nghiêm khắc
với các ông, có lẽ tôi đã vì hoài nghi quá mức mà hắt hủi những người đã
thành tâm muốn giúp tôi; tuy về phía tôi, tôi cũng có thể làm… Nếu họ thật
lòng yêu công lý và thiết tha với lợi ích của tổ quốc thì lẽ ra họ không nên
phật lòng vì những thái độ hách dịch của tôi, lẽ ra họ phải ghìm bớt lòng
tham và hy sinh tự ái của mình. Và như thế thì chẳng lẽ tôi lại không hiểu
lòng trung thực của họ, lòng thiết tha với điều thiện của họ; chẳng lẽ rốt cục
tôi lại không nhận được của họ những lời khuyên thông minh và bổ ích.
Tuy vậy, kẻ thuộc hạ phải chiều theo tính khí của trưởng quan thì đúng hơn
là trưởng quan chiều theo tính khí của kẻ thuộc hạ. Dù sao, thì như vậy
cũng hợp lẽ thường hơn; vì những kẻ thuộc hạ chỉ có một trưởng quan, còn
trưởng quan thì có hàng trăm thuộc hạ. Nhưng hãy gác sang một bên mức
tội nặng nhẹ của mỗi người. Sự thật là chúng ta phải cứu lấy đất nước. Tổ
quốc ta đang suy vong, không phải vì hậu quả cuộc xâm lược của hai mươi
dân tộc {
Người Nga gọi cuộc xâm lược của hoàng đế Pháp Napôlêông năm
1812 là “xâm lược của hai mươi dân tộc”, vì quân của Napôlêông gồm
người nhiều nước chư hầu, nói nhiều thứ tiếng khác nhau ở châu Âu
} mà
chính là vì lỗi của chúng ta; bên cạnh chính phủ hợp pháp, đã hình thành
một chính phủ khác, thế lực còn hơn cả pháp luật. Cái gì cũng bị đánh thuế;
thậm chí giá ngạch còn được loan báo cho mọi người biết nữa. Và không
một trưởng quan nào, dù có khôn ngoan hơn tất cả các nhà lập pháp và các
nhà cầm quyền, là có đủ sức tiêu diệt được tệ nạn đó, hay chỉ hạn chế
những tác hại của bọn quan lại xấu bằng cách đặt họ dưới quyền kiểm soát
của các bạn đồng liêu. Những cách đó sẽ vô hiệu, chừng nào mà mỗi người
chúng ta chưa cảm thấy rằng cũng như trong thời nổi dậy của các dân tộc,
mình đã cầm vũ khí chống lại… thì bây giờ mình cũng phải tranh đấu với
sự bất công như thế. Chính là với tư cách người Nga, cùng một huyết thống
với các ông mà tôi nói như vậy. Tôi nói với những người hiểu được thế nào
là những tư tưởng cao quý. Tôi xin các ông nhớ lại cái nhiệm vụ mà con
người vẫn gặp trên mỗi bước đi của mình. Tôi xin các ông xét kỹ hơn nữa
