mà tôi không bao giờ giữ bí mật điều gì lại có thể giữ bí mật với tôi?
Ta có thể giấu giếm điều gì đó với những người mà ta yêu hay không?
Phe nhóm Holbach, thấy tôi chẳng đến Paris lần nào, bắt đầu thực sự
sợ rằng tôi thích thú ở miền quê, và sợ tôi đủ điên rồ để ở lại đấy. Từ
đó bắt đầu những sự quấy nhiễu để tìm cách gián tiếp gọi tôi trở về
thành phố. Diderot, không muốn tự ra mặt ngay, khởi đầu bằng việc cử
Deleyre
đến với tôi, nhờ tôi Deleyre quen biết Diderot, anh ta tiếp
nhận và chuyển cho tôi những cảm tưởng mà Diderot muốn truyền cho
anh, song anh không thấy được mục đích thực sự của việc này.
Mọi điều dường như hợp lực để kéo tôi ra khỏi nỗi mơ màng điên
rồ và êm dịu. Tôi chưa khỏi cơn bệnh, thì nhận được một bản của bài
thơ về thảm họa tàn phá Lisbonne
, tôi đoán là do tác giả gửi. Điều
này khiến tôi có nghĩa vụ viết cho ông và nói với ông về tác phẩm. Tôi
làm việc ấy qua một bức thư được in ra sau đó rất lâu, không có sự
thừa nhận của tôi, như sau này sẽ kể.
Ngạc nhiên vì thấy con người tội nghiệp, có thể nói là chồng chất
vinh quang và thịnh vượng, thế mà lại phản đối một cách cay đắng
những nỗi khốn khổ của cuộc đời này, và luôn thấy rằng mọi sự đều
xấu, tôi có dự định phi lý làm ông tự suy nghĩ về bản thân, và chứng
minh với ông mọi sự đều tốt đẹp. Voltaire, trong khi luôn tỏ ra tin ở
Chúa Trời, thực ra bao giờ cũng chỉ tin ở quỷ, bởi Chúa như ông gọi
chỉ là một kẻ gian ác, chỉ thích làm hại. Sự phi lý của thuyết này, rành
rành hiển nhiên, đặc biệt gây phẫn nộ khi nó ở một người được đủ mọi
điều tốt lành, con người đang ở giữa cảnh hạnh phúc, song lại tìm cách
làm cho đồng loại tuyệt vọng vì hình ảnh gớm ghê và tàn ác của mọi
tai ương mà mình chẳng phải chịu, có quyền hơn ông trong việc tính
đếm và cân nhắc các tai họa của đời người, tôi xem xét những tai họa
đó một cách công bằng, và tôi chứng minh cho ông rằng không có một
tai họa nào mà Thượng Đế lại không được minh oan, mà nguồn gốc lại
