Biến cố này, đáng lẽ giết chết cơ thể tôi, chỉ giết những đam mê
của tôi, và ngày ngày tôi tạ ơn Trời về tác động tốt lành của biến cố
đối với tâm hồn tôi. Tôi rất có thể nói rằng mình chỉ bắt đầu sống khi
tự coi như một người chết. Do cấp cho những sự vật mà mình sắp rời
bỏ giá trị đích thực của chúng, tôi bắt đầu bận tâm với những mối lo
toan cao quý hơn, như thể dự liệu trước những lo toan mà chẳng bao
lâu nữa mình sẽ phải làm tròn và cho đến bấy giờ mình đã rất lơ là.
Tôi đã nhiều khi cải trang tôn giáo cho hợp kiểu với mình, nhưng chưa
bao giờ hoàn toàn vô tôn giáo. Tôi ít vất vả hơn khi trở lại vấn đề ấy,
vấn đề thật buồn tẻ với rất nhiều người, nhưng thật ngọt ngào với ai
coi đó là một niềm an ủi và hy vọng. Trong trường hợp này, Má giúp
ích được cho tôi nhiều hơn là tất cả các nhà thần học có thể giúp.
Má, con người đưa mọi sự vào hệ thống, chẳng khỏi đưa cả tôn
giáo vào đó; và hệ thống này gồm những ý tưởng rất pha tạp, một số
rất lành mạnh, số khác rất rồ dại, và gồm những cảm nghĩ liên quan
đến tính cách của bà cùng những thành kiến do giáo dục mà ra.
Thường thường, tín đồ tạo ra Chúa giống như chính họ, những người
thiện tạo ra Chúa thiện, những người ác tạo ra Chúa ác; những kẻ mộ
đạo, hay ghét và hay giận, chỉ thấy địa ngục, vì họ muốn đày địa ngục
toàn thiên hạ; những tâm hồn giàu yêu thương và dịu dàng không mấy
tin ở địa ngục; và một trong những niềm ngạc nhiên của tôi là thấy
Fénelon nhân hậu nói đến địa ngục trong cuốn Télémaque, cứ như ông
tin vào điều đó thực: nhưng tôi hy vọng là khi đó ông nói dối; vì rốt
cuộc, dù ta thành thực đến mấy, đôi khi cũng phải nói dối khi ta là
giám mục. Với tôi Má không nói dối; và cái tâm hồn không chua cay
hằn học, chẳng thể tưởng tượng một Chúa Trời hay báo thù và lúc nào
cũng nổi giận, thì chỉ nhìn thấy khoan thứ và nhân từ ở nơi mà kẻ mộ
đạo chỉ nhìn thấy công bình và trừng phạt. Bà hay nói rằng công bình
với chúng ta thì sẽ chẳng có công bình nơi Chúa, bởi vì, do Chúa
không ban cho chúng ta những gì cần có để mà công bình, nên như
vậy sẽ là đòi lại nhiều hơn những gì Người đã cho. Điều kỳ cục là tuy
