Còn về tiền nong thu nhập từ tác phẩm, thì mặc dù không được
một phần tư số tiền nó có thể đem lại nếu ở trong tay một người khác,
song khoản này cũng đủ lớn để tôi có thể sinh sống trong nhiều năm,
và bù cho việc chép nhạc vẫn chẳng thuận lợi. Tôi được một trăm
louis của nhà vua, năm mươi louis của bà De Pompadour, cho buổi
trình diễn ở Bellevue
, tại đó chính bà đóng vai Colin; năm mươi louis
của Nhà hát Nhạc kịch, và năm trăm franc của Pissot cho việc in khắc;
thành thử vở nhạc kịch nhỏ, chỉ khiến tôi mất dăm sáu tuần lễ làm
việc, đem lại cho tôi, bất chấp nỗi rủi ro và sự vụng về thô lỗ của tôi,
số tiền gần bằng cuốn Émile, đã tốn hai mươi năm suy ngẫm và ba
năm lao động. Nhưng tôi phải trả giá cho sự sung túc về tiền nong mà
vở kịch đem lại, bằng những buồn phiền vô tận do nó gây nên. Nó là
mầm mống của những ganh ghét ngấm ngầm chỉ rất lâu sau đó mới
bùng ra. Kể từ khi nó thành công, tôi không còn thấy ở Grimm, cũng
như ở Diderot, và gần như ở bất kỳ người nào trong giới văn chương
mà tôi quen biết, sự thân tình, sự thẳng thắn, niềm vui thích khi gặp
tôi, mà cho đến bấy giờ tôi ngỡ vẫn thấy ở họ. Tôi vừa xuất hiện tại
nhà Nam tước, là cuộc trò chuyện không còn mang tính chất toàn thể
nữa. Mọi người tụ họp từng tốp nhỏ, mọi người thì thầm vào tai nhau,
còn tôi trơ ra một mình chẳng biết nói với ai. Một thời gian dài tôi
nhẫn nại trước tình trạng bỏ lơ rất chướng này, và khi thấy bà
D’Holbach, vốn dịu hiền và dễ mến, vẫn tiếp đãi mình tử tế, tôi chịu
đựng những sự thô lỗ của chồng bà, chừng nào những sự thô lỗ ấy khả
dĩ còn chịu được. Nhưng một hôm D’Holbach công kích tôi vô căn cứ,
vô cớ, và hết sức thô bạo trước mặt Diderot, anh chẳng nói năng gì, và
trước mặt Margency, từ đó anh nhiều lần bảo rằng anh khâm phục sự
hiền lành và ôn hòa trong những lời đáp của tôi, thế là cuối cùng bị
cách đối xử vô liêm sỉ ấy xua đuổi, tôi ra khỏi nhà đó với quyết tâm
không trở lại nữa. Điều này không ngăn cản tôi luôn nói về D’Holbach
và nhà của anh một cách tôn trọng; trong khi anh chỉ phát biểu về tôi
với những lời lẽ xúc phạm, khinh miệt, không gọi tôi bằng tên gì khác
ngoài gã tự phụ rởm, tuy nhiên chẳng thể nêu lên được bất kỳ sai trái
