Chức và tước
Chức và tước là hai thứ khác nhau. Chức là thứ được xác lập trên cơ sở
năng lực; tước là thứ được xác lập trên cơ sở công trạng. Thế nhưng người
Việt chúng ta lại cứ nói gộp làm một là chức tước. Đây là một sự nhập
nhèm cố ý, vì trong cuộc sống mối quan hệ giữa hai thứ nói trên cũng khá
nhập nhèm.
Trước hết, đó là tình trạng chức đẻ ra tước. Cứ có chức là tự nhiên có công
trạng. Chức càng cao thì công trạng càng nhiều. Một giám đốc nhà hát rất
dễ trở thành nghệ sĩ nhân dân, mặc dù ông/bà ta có thể chưa bao giờ “hát
cho đồng bào tôi nghe”, chưa bao giờ “biểu diễn cho đồng bào tôi xem”.
Tước trong trường hợp này thực chất chỉ là một món quà hối lộ hoặc là một
sự xu nịnh. Và đây là điều mà cả người đề nghị cũng như kẻ tiếp nhận đều
biết rất rõ. Tuy nhiên, biết mà vẫn làm mới chính là sự không may của xã
hội ta.
Hai là, thói quen dùng chức để thưởng công. Một nhà khoa học có nhiều
đóng góp thì nên được ban tặng danh hiệu anh hùng lao động hơn là chiếc
ghế bộ trưởng. Toàn bộ công lao trong quá khứ chắc gì đã bù đắp được
những thiệt hại do việc ngồi nhầm ghế gây ra?! Thực ra, nhà khoa học phải
có kỹ năng nghiên cứu và khám phá. Vị bộ trưởng phải có tầm nhìn và kỹ
năng lãnh đạo. Những kỹ năng này là rất khác nhau. Việc một nhà khoa học
có nhiều đóng góp mới chỉ khẳng định được về những loại kỹ năng thứ nhất
mà chẳng nói gì về những loại kỹ năng thứ hai. Vậy thì đưa một nhà khoa
học lên làm bộ trưởng thật sự là một kiểu chơi đề. Không phải ai cũng thua
đề, nhưng người thắng thật là ít ỏi.
Ba là, tâm lý thích có chức và đòi được thưởng công bằng chức. Tâm lý
thích làm quan có tự ngày xửa, ngày xưa. Mọi chuyện cổ tích có hậu đều
