NHỮNG NGHỊCH LÝ CỦA THỜI GIAN - Trang 340

PV: Vâng, từ góc độ thực chứng luận, tôi còn quan sát thấy có người không
phải là trí thức xuất thân, nhưng lại được rất nhiều trí thức thán phục và
kính trọng, đó là cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt. Thưa ông, trong quá trình thảo
luận để khởi thảo đề án về trí thức, có các ý kiến cho rằng nước ta không có
tầng lớp trí thức, ông nghĩ sao?

NSD: Tôi nghĩ là hơi cực đoan. Nước nào cũng có tầng lớp trí thức của
mình. Và nước ta cũng vậy. Vấn đề là vai trò của họ được chấp nhận đến
đâu mà thôi. Ví dụ, việc phản biện phải được vua chấp nhận, mới thấy nổi
lên nhân vật gián quan. Chúng ta sẽ gần như không thấy được tầng lớp này,
nếu như vua chỉ thích nghe nịnh.

Trong quá khứ, nước Việt không thiếu những người biết dùng kiến thức của
mình để can gián và kiến nghị với Vua. Cụ Lê Văn Duyệt với vấn đề nhập
cư Minh - Thanh Hương ở Nam Bộ, cụ Nguyễn Trường Tộ với Tế cấp bát
điều… chẳng hạn. Nhưng thường thì ý kiến đề xuất của trí thức không phải
bao giờ cũng được vua nghe. Cách lựa chọn của phần lớn kẻ sĩ thời đó là
treo ấn, từ quan, về nhà ở ẩn. Họ không xuất hiện tích cực trong đời sống
công nữa, nhưng như vậy không có nghĩa là họ không tồn tại trong cuộc
sống.

Riêng việc cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt được trí thức thán phục, thì đó là
điều rất dễ hiểu. Ông là một nhân cách lớn, một trí tuệ kiệt xuất. Ông là
người quí trọng trí thức và chịu nghe trí thức nhất.

PV: Quan sát lịch sử sẽ thấy, vào thời kỳ “tĩnh” thuần phong kiến, thuần bao
cấp thì ít nghe thấy tiếng nói của trí thức; nhưng khi đất nước “động” - canh
tân để Âu hóa cuối thế kỷ XIX hay đổi mới để hội nhập hiện nay, ta lại
nghe râm ran các trí thức lên tiếng? Và thật thú vị, các “điều trần” hay “tấu
chương” của trí thức hôm nay thường xuất hiện trên báo chí, có sức lan tỏa
khá sâu rộng. Phải chăng, đã đến lúc chúng ta có được một giai tầng trí thức
lớn mạnh?