V
TRÊN ĐỈNH CHIẾN LŨY NHÌN THẤY CHÂN TRỜI
NÀO
Trong giờ phút nghiêm trọng ở nơi khốc liệt này, cảnh ngộ tuyệt vọng của
mọi người đã kết tinh và lên tuyệt đỉnh ở nỗi buồn vô hạn của Enjolras.
Enjolras tiêu biểu đầy đủ cho Cách Mạng. Tuy thế chàng vẫn có thiếu sót,
cũng như là cái tuyệt đối còn có thể thiếu sót vậy. Chàng giống Saint Just
quá nhiều mà lại ít giống Anacharsis Cloots.
Trong nhóm các bạn ABC,
trí óc chàng cuối cùng lại bị ý kiến của Combeferre cuốn hút phần nào. Ít lâu
nay, chàng dần dần ra khỏi hình thức nhỏ hẹp của tín điều mà đi theo những
hình thức nới rộng của tiến bộ. Chàng đã đi dần đến chỗ thừa nhận sự bảo
đảm của nền Cộng Hòa Pháp vĩ đại, nền Cộng Hòa nhân loại bao la như là
bước tiến hóa cuối cùng và rực rỡ của Cách Mạng. Còn những biện pháp cấp
thời, thì trong một tình hình quyết liệt, chàng muốn có những biện pháp kịch
liệt. Trong việc này, chàng không bao giờ thay đổi ý kiến. Và chàng vẫn
thuộc cái trường phái hùng tráng và ghê gớm tóm tắt trong tiếng: Chín Mươi
Ba.
Enjolras đang đứng trên các bậc đá, khuỷu tay chống trên họng khẩu
carabine. Anh nghĩ ngợi. Anh rùng mình như có hơi gió thổi qua, ở những
chỗ chết chóc thường xảy ra những hiện tượng đồng bóng như vậy. Từ cặp
mắt quay về bên trong ấy như bốc lên những lửa ngầm. Bỗng dưng, anh
ngẩng đầu lên. Mái tóc hoe vàng hất ra đằng sau như tóc của thiên thần đứng
trên xe tứ mã kết bằng các vì sao. Trông như bờm con sư tử hốt hoảng đang
chói ngời hào quang. Enjolras nói to:
— Các đồng chí, các đồng chí có bao giờ hình dung tương lai không?
Đường phố các đô thị tràn ngập ánh sáng, cành lá xanh tươi trước cửa, mọi
dân tộc là anh em, con người công bằng, ông già thương yêu cháu bé, quá
khứ yêu mến hiện tại, nhà tư tưởng được hoàn toàn tự do, tín đồ tôn giáo đều
hoàn toàn bình đẳng trời cao là tín ngưỡng, Đức Chúa trực tiếp truyền đạo
cho người, lương tâm con người là bàn thờ thiêng liêng, không còn hằn thù
