nữa, xưởng thợ và trường học kết tình hữu ái huynh đệ, thưởng công hay
phạt tội chỉ bằng tiếng khen chê của dư luận, mọi người đều có công ăn việc
làm, mọi người đều có quyền lợi ngang nhau, hòa bình cho tất cả, không còn
đổ máu, không còn chiến tranh, các bà mẹ sung sướng! Chinh phục vật chất,
đó là bước thứ nhất, thực hiện lý tưởng, đó là bước thứ hai. Thử nghĩ đến
công việc mà nhân loại tiến bộ đã làm được xem. Đời xưa nhân loại cổ sơ
khiếp đảm nhìn thấy con bạch tuộc lướt qua và thở phì phì trên mặt nước,
cũng như con rồng phun lửa, con thiên tinh là con quái vật bay trên không
với cánh chim ưng và vuốt hổ, tất cả những con quái vật ấy đều đáng sợ hơn
con người nhiều. Ấy thế mà loài người đã giăng bẫy, những thứ bẫy thiêng
liêng của trí thông minh, và cuối cùng đã tóm được những con quái vật ấy.
Chúng ta đã chinh phục con bạch tuộc và bây giờ nó có tên là tàu thủy,
chúng ta đã chinh phục con rồng và bây giờ nó có tên là đầu máy xe lửa,
chúng ta sắp chinh phục được con thiên tinh, chúng ta đã giữ được nó và nó
có tên là khí cầu. Một ngày kia sự nghiệp Prométhée
sẽ hoàn thành, loài
người sẽ vĩnh viễn bắt buộc ba quái vật cổ đại ấy: Con bạch tuộc, con rồng,
con thiên tinh, phải tuân theo ý chí của mình, ngày ấy loài người sẽ làm chủ
cả nước, cả lửa và cả không khí, địa vị của cả loài người so với toàn thể loài
vật khác trong trời đất cũng sẽ như địa vị của thần linh ngày xưa đối với loài
người vậy. Hãy can đảm tiến lên! Các đồng chí, chúng ta đi đâu đây? Chúng
ta đi đến chỗ mà khoa học gọi là chính quyền, chỗ mà sức mạnh của sự vật là
quyền hành duy nhất, chỗ mà luật thiên nhiên tự nó bảo đảm sự thi hành và
trừng trị điều vi phạm, luật ấy không ban bố mà vì tính chất tất yếu của nó
nên cũng thành như ban bố, chúng ta đi đến chỗ mà chân lý mọc lên cùng
với mặt trời. Chúng ta đi đến chỗ thế giới đại đồng, nhân loại thống nhất.
Không còn ảo tưởng, không còn kẻ ăn bám. Chân lý cai trị thực tế, đó là mục
đích. Văn minh sẽ hội họp trên đỉnh Châu Âu, và về sau ở trung tâm các đại
lục, trong các Nghị Viện lớn của trí tuệ. Một cảnh tượng tương tự đã thấy
rồi. Đại biểu các thành phố Hy Lạp ngày xưa mỗi năm có hai kỳ hội họp,
một ở Delphes, chỗ các thần thánh, một ở Thermopyles, chỗ các anh hùng.
Châu Âu cũng sẽ có đại biểu của mình, thế giới cũng sẽ có đại biểu của
mình. Nước Pháp mang cái tương lai cao cả ấy trong lòng mình. Thế kỷ
mười chín này đang thai nghén công việc đó. Cái mà trước kia nước Hy Lạp
