V
CHÂN TRỜI MỞ RỘNG
Những sự va chạm của các đầu óc trẻ với nhau có cái tuyệt là không thể
tiên đoán được cái tia lửa và ước phỏng cái ánh chớp. Cái gì sẽ bùng ra lát
nữa. Không thể biết được. Cái bật cười xuất phát từ sự cảm động. Giữa khi
đùa cợt cái nghiêm túc lại có thể hiện ra. Những động lực thúc đẩy bật ra từ
một lời, một tiếng ngẫu nhiên. Tài hùng biện của mỗi người ngự trị. Một lời
châm biếm có thể đưa đến những sự bất ngờ. Đó là những cuộc thảo luận có
những bước ngoặt đột ngột và viễn cảnh thay đổi thình lình. Ngẫu nhiên là
người dàn cảnh trong những cuộc tranh luận này.
Trong những cuộc đấu khẩu ồn ào giữa Grantaire, Bahorel, Prouvaire,
Bossuet, Combeferre và Courfeyrac, bỗng nhiên một tư tưởng nghiêm chỉnh
xuất hiện rất lạ lùng.
Không biết vì sao một lời nói đột ngột tự nhiên được thốt ra, nổi bật lên,
làm cho mọi người chú ý. Chẳng ai biết được, như chúng tôi đã nói. Đang
lúc ồn ào, Bossuet kết thúc một câu nói với Combeferre bằng cái ngày lịch
sử.
— 18 tháng sáu 1815: Waterloo.
Marius đang ngồi cạnh một cốc nước, cằm tỳ vào bàn tay, khuỷu tay
chống trên mặt bàn. Nghe tiếng Waterloo anh bỗng bỏ tay ngẩng đầu lên và
nhìn chăm chú bọn người đang tranh luận.
— Chúa ơi! - Courfeyrac kêu (lúc này Trời ôi đã quá mốt).
— Con số 18 ấy thật kỳ dị buộc tôi phải chú ý. Con số định mệnh của
Bonaparte. Đặt chữ Louis trước số 18 và chữ Brumaire sau số 18 thì chúng
ta đã tóm tắt cả số phận của con người ấy với cái đặc điểm đầy ý nghĩa này
là số 18 đặt sau thúc bách số 18 đặt trước.
Enjolras, từ đầu vẫn yên lặng bỗng nói với Courfeyrac:
— Anh muốn bảo rằng đền tội theo sát ngay tội ác phải không?
Marius đã rất xúc động vì bất ngờ thấy gợi đến Waterloo, khi đến cái
danh từ tội ác thì anh không giữ được bình tĩnh nữa. Anh đứng dậy, từ từ đi
về phía cái bản đồ nước Pháp treo trên tường, trên bản đồ ở góc dưới trong
