III
LOUIS PHILIPPE
Các cuộc Cách Mạng đều thẳng cánh và may tay, nó đánh kiên quyết mà
chọn cũng hay. Dù không trọn vẹn, dù biến tướng dị hình và bị đẩy xuống
hàng Cách Mạng hạng nhì, như cuộc Cách Mạng 1830, nó cũng còn đủ sự
tinh tường trời cho để không rơi vào xấu xa. Nó đi vào chỗ khuất nhưng
không phải là trút bỏ tất. Tuy nhiên cũng không nên quá lớn tiếng khoe
khoang. Cách Mạng cũng lầm và chúng ta từng thấy những lầm lỗi nghiêm
trọng.
Hãy trở về với 1830. 1830 đi chệch hướng nhưng gặp may. Cách Mạng
ngưng hẳn nửa vời, nhưng trong nền trật tự được thiết lập sau đó thì bản thân
ông vua, tốt hơn vương chế. Louis Philippe là một con người hiếm có. Thân
sinh ông chắc là được lịch sử xét với tình tiết giảm khinh. Nhưng ông bố
đáng bị trách phạt bao nhiêu thì ông con đáng được mến trọng bấy nhiêu. Tư
đức, ông có đầy đủ, công đức ông có nhiều. Ông săn sóc sức khỏe của mình,
gia tư của mình, công việc của mình. Ông biết giá trị mỗi phút nhưng không
phải lúc nào cũng biết giá trị một năm. Điều độ, thanh thản, hiền hòa, kiên
chí, ông là một người tốt, một ông hoàng tốt. Ông ngủ một giường với vợ và
có những người hầu chỉ cái giường vợ ông ấy cho những người khách tư sản
xem. Đối với chi trưởng thường phô trương những quan hệ bất chính của
mình
thì việc khoe khoang cảnh sống bình thường này lại hóa ra có ích.
Ông biết đủ các thứ tiếng Châu Âu và hiếm có hơn, ông biết và nói đủ các
ngôn ngữ của mọi quyền lợi. Là đại biểu xứng đáng của “giai cấp trung
gian” nhưng vượt nó và lớn hơn nó về mọi mặt. Đánh giá cao dòng máu của
mình, ông có cái tinh ý lấy giá trị bản thân làm chỗ dựa chính và về vấn đề
dòng họ thì ông viện dẫn dòng Orléans chứ không dòng Bourbons. Cái ngày
còn là Điện Hạ thì ông tỏ ra là vị Đệ Nhất Hoàng Thân, nhưng khi trở thành
Bệ Hạ thì ông là một tư sản chính cống. Giữa công chúng, ông nói dài, trong
thân mật, ông nói ngắn; bị cho là hà tiện nhưng không có bằng chứng; thực
ra thuộc loại tiết kiệm mà hoang phí khi gặp sở thích hay có bổn phận cần
phải tiêu pha; hay chữ nhưng không ham mê văn chương, quý tộc nhưng
