những người này, như lệ thường ở Paris, hoàn toàn không quen thuộc nhau,
không có quan hệ gì với nhau. Tất cả bọn họ đều thuộc cái giai cấp nghèo
khổ, bắt đầu với anh tiểu tư sản túng thiếu nhất và nối tiếp qua từ tầng đáy
cùng cực của xã hội, đến hai nhận vật đón nhận tất cả những cái rác rưởi vật
chất của văn minh, người phu dọn cống và kẻ bới rác.
Người trương nhà hồi Jean Valjean ở đã chết rồi và người thay thế cũng
giống hệt. Tôi không biết nhà triết học nào đã nói: “Không bao giờ thiếu các
mụ già”. Mụ già này tên là Burgon, lý lịch của mụ không có gì đáng chú ý,
ngoài cái “triều nhà vẹt” ba đời của mụ, ba con vẹt đã lần lượt trị vì tâm hồn
mụ.
Những kẻ nghèo khốn nhất trong đám những người ở thuê này là một gia
đình bốn mạng: Một người bố, một người mẹ và hai cô con gái đã khá lớn,
cả bốn đều ở trong một cái buồng tiều tụy, một trong những gian phòng mà
chúng tôi đã nói đến. Cái gia đình ấy thoạt nhìn không có gì đặc biệt ngoài
sự túng thiếu cùng cực. Người bố khi thuê buồng này bảo tên là Jondrette. Ít
bữa sau buổi dọn nhà mà chẳng dọn gì đến cả ấy - theo cách nói đáng ghi
nhớ của mụ trương nhà này, cũng kiêm gác cổng và quét cầu thang chung
như mụ trương nhà trước - lão Jondrette ấy đã nói với mụ:
— Bà này! Nếu có ai đến hỏi một người Ba Lan, một người Ý hoặc một
người Tây Ban Nha ở đây, thì là tôi đấy nhé.
Gia đình này là gia đình chú bé khốn khó và vui vẻ ấy. Chú trở về đây và
lại thấy cái nghèo khổ, cái tiều tụy thảm hại và đáng buồn hơn nữa, không có
một nụ cười, bếp lò lạnh tanh, lòng người cũng lạnh tanh. Khi chú bước vào
buồng thì người ta hỏi: “Mày ở đâu về?” Chú trả lời: “Ở ngoài đường”. Khi
chú đi thì nhà lại hỏi: “Mày đi đâu?” Chú trả lời: “Đi ra đường”. Mẹ chú lại
bảo: “Mày đến đây làm gì?”
Chú bé sống không chút tình thương yêu cũng như đám cỏ nhợt mọc
trong hầm tối. Chú không thấy thế là đau khổ mà cũng chẳng trách ai. Chú
cũng không thấy thế là đau khổ mà cũng chẳng trách ai. Chú cũng chẳng biết
đúng một người, một người mẹ thì như thế nào. Ấy thế mà mẹ lại rất yêu hai
đứa chị của chú.
Chúng tôi quên không nói rằng ở đại lộ Temple, người ta gọi chú là chú
bé Gavroche. Cái tên ấy ở đâu ra? Chắc cũng như cái tên Jondrette của bố
