chúng rất cao, song đa số các khoản nợ đều là nợ ngắn hạn, phải
được gia hạn liên tục, thành ra chính phủ bị buộc phải sống trong
cảnh giật gấu vá vai, lúc nào cũng lo ngay ngáy lỡ đâu một ngày đẹp
trời các chủ nợ bực mình không cho vay tiếp nữa thì nguy.
Trước chiến tranh, cứ hơn năm franc Pháp thì đổi được một đô-
la. Đến đầu thập niên 1920, sau đợt tăng giá gấp ba lần trong
thời chiến trên toàn nước Pháp, đồng franc đã duy trì ở mức giá
bằng một phần ba so với mức tiền chiến, khoảng 15 franc Pháp
ăn một đô-la. Trong suốt nửa cuối năm 1923, tình hình dần dần
ngã ngũ rằng hành động xâm lược thung lũng Ruhr là một bước đi
sai lầm và khả năng nước Pháp có thể trông chờ vào các khoản bồi
thường chiến phí để bù đắp thâm hụt ngân sách là chuyện ngày
càng mờ mịt xa vời. Đến đầu năm 1924, tỷ giá hối đoái đã tụt
xuống 20 franc ăn một đô-la.
Ngày 14 tháng Một, ngày Ủy ban Dawes, hiện ủy ban được gọi
bằng cái tên mới này, bắt tay vào nghị sự, giá trị hối đoái của
đồng franc tụt dốc gần 10% chỉ trong một ngày. Mặc dù tới những
tuần tiếp theo, giá cả của nó có vẻ đã bình ổn trở lại, song đến giữa
tháng Một, đồng tiền này lại tiếp tục đà giảm và trong hai ngày,
mồng 6 và mồng 7 tháng Ba, nó mất thêm 10% giá trị nữa, rơi
xuống ngưỡng 27 franc ăn một đô-la vào ngày mồng 8 tháng Ba.
Khung cảnh hỗn loạn tràn ngập Khu giao dịch dành cho ngân hàng
(Salle des Banquiers) tại thị trường chứng khoán Paris (Bourse) khi
đám đông các nhà môi giới tiền tệ cùng nhân viên ngân hàng khoa
chân múa tay như điên như dại, cuống quýt đặt lệnh bán franc.
Các nhà chức trách đều quả quyết thủ phạm trong vụ hoảng loạn
lần này chính là các nhà đầu cơ nước ngoài được giật dây hết sức
lộ liễu bởi tay chính phủ Đức. Bị thuyết phục rằng tài chính đã trở
thành một cuộc chiến tranh dưới hình thức khác, giới cầm quyền
bèn viện đến những biện pháp kiểu quân sự. Thủ tướng Poincaré ra
