cùng: Ông Ardin, chủ báo “Sài gòn Republicain”, ông Mouribout, chủ bút
báo “Opinion”, ông Devilar chủ bút báo “Temps d’Asie”, ông Fonlaine
Laporte, chủ búi báo “La Libre Cochinchine, cụ Phan Văn Trường và
Nguyễn Phan Long… có nhiều hình ảnh về lễ tang cụ Phan…”.
Giỗ đầu cụ Phan Chu Trinh tổ chức rầm rộ tại Pháp.
Như phần trên đã nói, đám tang cụ Phan Chu Trinh là một biến cố lớn về
chinh trị, cho nên người Pháp muốn ngăn cấm. Họ hạn chế nhiều biện pháp.
Tại Trung Kỳ, triều đình Huế, dưới áp lực của khâm sứ Pháp ra thông tư
cấm dân chúng làm lễ giỗ Phan Chu Trinh. Trong khi đó, năm 1927, sinh
viên, trí thức và đông đảo Việt kiều tại Pháp tự do làm lễ giỗ, nhớ ơn cụ
Phan Chu Trinh. Hai ông luật sư Dương Văn Giáo và Phan văn Trường
đứng ra kêu gọi đồng hương hưởng ứng lễ tưởng niệm này.
“Đêm 10-5-1927 tại hội trường hội bác học Paris, ông Nguyễn Thế
Truyền, chủ tịch đảng “Việt nam độc lập” và ông Dương Văn Giáo, một
lãnh tụ đảng Lập hiến, tổ chức lễ tưởng niệm cụ Phan Chu Trinh nhân
ngày giỗ đầu của cụ. Có khoảng 300 người dự lễ, quá nửa là Việt nam,
còn lại là người Pháp, người da đen và người Trung Hoa. Lễ tưởng niệm
bắt đầu lúc 21 giờ và được đặt dưới quyền chủ toạ của Thiếu tá Jules
Roux khi đó làm nghề luật sư tại Tours. Luật sư Dương Văn Giáo nói về
tiểu sử cụ Phan và chủ trương Pháp Việt đề huề của cụ, phải coi người
Việt bình đẳng với người Pháp”.
Diễn giả thuật lại cuộc đời tranh đấu không ngừng nghỉ của cụ Phan Chu
Trinh. Nhiều trí thức Pháp Việt bày tỏ lòng ngưỡng mộ, ca tụng nhân phẩm
cao quý và lòng can đảm của cụ Phan. Charles Bellan, cựu công sứ Pháp ở
Đông Dương, bày tỏ lòng kính phục nhà ái quốc Phan Chu Trinh và nói
rằng các người Pháp có tâm huyết đều kính phục và thương tiếc Phan Chu
Trinh. Trong khi tại Pháp dân chúng được tự do làm lễ tưởng niệm nhà cách
mạng Phan Chu Trinh, thì tại Việt nam, chính quyền ngăn cấm. Năm sau,
1929, nhà cầm quyền tại Đông Dương cũng ra chỉ thị ngăn cấm dân nữa.
Cũng vì thế, trên báo “Tiếng Dân” xuất bản tại Huế, số ra ngày 28-2-1928,
cụ Huỳnh Thúc Kháng chủ bút đã viết những lời mỉa mai như sau:
