kỳ quái - những con người hay sự kiện không phù hợp với nguyên mẫu - thì
chẳng có ý nghĩa gì cả. Và nếu không có cá nhân thì thời gian và lịch sử
cũng sẽ không bao giờ xảy ra. Nhưng Thiên Chúa của Avraham, Thiên Chúa
của Yitzhak và Thiên Chúa của Yaakov - không còn là thần thánh cổ đại tiêu
biểu nữa, cũng không còn là người có cử chỉ nguyên mẫu nữa - mà là một
người có nhân cách thật sự, đã can thiệp vào lịch sử hiện thực, làm thay đổi
tiến trình lịch sử và cướp đi tính dự đoán trước của lịch sử.
Người sẽ còn tiếp tục can thiệp. Và những sự can thiệp này dần dần
mang lại cho các hậu duệ của Avraham những sự đổi thay lớn lao trong trí
óc và con tim, một trong số những sự can thiệp của Chúa chỉ được gợi ý
trong các truyện kể của các tổ phụ. Chỉ lấy một ví dụ duy nhất: Yaakov,
người có tội lỗi khắc khoải đối với anh trai của mình tên là Esav đã thôi thúc
ông nghĩ là mình sẽ bị giết chết dưới bàn tay của anh trai mình một khi họ
gặp lại nhau, nhưng cuối cùng đã hòa giải với anh trai mình; và trong
khoảnh khắc giải quyết vấn đề một cách tốt đẹp này, Yaakov, người đã nhìn
thấy khuôn mặt của Chúa, thốt lên những lời kỳ lạ: “Chỉ nhìn thấy khuôn
mặt của anh là giống như nhìn thấy được khuôn mặt của Chúa, giờ đây anh
đã rất tốt bụng khi thừa nhận em”. Người thuật chuyện cũng như phong tục
của anh ta không giúp ích gì cho chúng ta trong việc phân tích câu nói có
tính châm ngôn này. Nhưng chúng ta biết rằng trong thế giới cổ đại “để nhìn
thấy khuôn mặt của một ai đó” là phải biết về người đó, phải hiểu được tính
cách và nắm được lai lịch của người đó. Vì Yaakov đã nhìn thấy khuôn mặt
của Chúa nên ông cũng có thể nhìn thấy từng cá nhân con người để biết
người đó là ai; và vì lý do nào đó kinh nghiệm này cũng giống như kinh
nghiệm của Chúa. Điều này sẽ có ý nghĩa gì đối với tương lai thì vẫn chưa
thể giải thích tường tận được, nhưng con người giống như một quân cờ
(Sara, các con gái của Lot, vợ của Lot, Yitzhak) thì lại lặng lẽ và huyền bí để
đưa ra tầm nhìn cao hơn về con người là cái gì. Tại điểm này trong câu
chuyện, chúng ta chỉ có được gợi ý mờ nhạt về một sự phát triển như thế.
Nhưng khi dõi theo những cuộc du cư của con cháu Avraham qua nhiều thế
kỷ, chúng ta sẽ chứng kiến nhiều sự phát triển như thế. Quả thực, chúng ta
