Ngày 20 tháng Mười năm 1771
Chúng tôi đến đây ngày hôm qua. Viên sứ thần không được khỏe và sẽ phải
nằm nhà vài ba hôm. Giá như ông ta không quái dị đến nỗi ấy, mọi việc có
lẽ tốt đẹp hơn. Nhung tôi biết, tôi biết ngay mà: số phận đã dành sẵn cho tôi
những thử thách khắc nghiệt. Nào, hãy can đảm lên! Đầu óc thanh thản sẽ
gánh chịu được tất cả! Đầu óc thanh thản ư? Tôi bật cười khi chữ ấy hiện ra
dưới ngòi bút của mình. Ô hô, chỉ cần chút xíu thanh thản thôi cũng đủ biến
tôi thành con người hạnh phúc nhất trần đời! Thế đấy, trong khi những kẻ
khác có chút ít sức lực và tài trí đang ba hoa trước mắt tôi đầy vẻ mãn
nguyện, còn tôi, cớ sao tôi lại thất vọng vì tài năng và sức lực của mình?
Hỡi Thượng đế từ tâm, Người đã ban cho con tất cả, giá như Người giữ lại
đôi phần, để thay vào đó, ban cho con lòng tự tín và sự khiêm nhường!
Hãy kiên trì! Nhẫn nhục! Rồi sẽ tốt đẹp hơn! Bạn ơi, xin thú thực, bạn nói
có lý đấy! Kể từ khi bị xô đẩy vào đám đông hết ngày này qua ngày khác và
biết họ hành động và xử thế ra sao, tôi tự bằng lòng với tôi hơn. Điều đó
thật hiển nhiên, vì chúng ta được sáng tạo ra với bản tính như thế đó: luôn
so sánh mình với mọi người và mọi người với mình, nghĩa là hạnh phúc hay
khổ đau được định đoạt ở đối tượng ta tiếp cận, và đo đó, không có gì nguy
kịch hơn là cuộc sống đơn độc. Bị lôi cuốn bởi bản tính muốn bay bổng và
được nuôi dưỡng bởi những hình ảnh huyễn tưởng của thi ca, trí tưởng
tượng của chúng ta đã tự sắp xếp lấy một loạt sinh linh từ thấp lên cao,
trong đó chính chúng ta ở thứ bậc cuối cùng, và nhìn lên: mọi người đều
tuyệt hảo hơn ta, bất kể ai - trừ ta ra - đều hoàn thiện hơn ta. Đó cũng là lẽ
tự nhiên. Thông thường ta vẫn cảm thấy mình thiếu điều này thứ nọ, và
chính cái ta cảm thấy thiếu thì người khác lại có, và ta thầm gán cho người
đó tất cả những gì ta hiện có, gán thêm cho cả một đức tính thoải mái dễ
chịu có tính chất lý tưởng nữa, thế là hình tượng một con người hạnh phúc
được hoàn tất, sản phẩm chính chúng ta tạo ra.
