khắc của chế độ quân chủ chuyên chế để cai trị nhân dân về mặt pháp lý,
lại có thêm thẩm quyền của tôn giáo để áp bức nhân dân về mặt linh hồn.
Hầu hết những việc ma chay, cưới hỏi của nhân dân đều do nhà thờ quyết
định. Để kìm hãm nhân dân trong ngu tối, nhà thờ tích cực hoạt động ngăn
trở sự phát triển của khoa học, của triết học duy vật, nói tóm lại, của tiến
bộ xã hội. Vì vậy mà từ trước đến nay, những nhà tư tưởng, những văn
nghệ sĩ tiền tiến của các thời đại đều đã lên tiếng phản đối những học
thuyết ngu dân của nhà thờ. Từ thời Phục hưng, Boccaccio, nhà văn Ý,
trong các truyện của mình, cũng như viết hài kịch Pháp Molière ở thế kỷ
XVIII, trong các vở Trường học làm vợ, Tartuffe, Don Juan đều đã vạch
trần tính chất giả nhân giả nghĩa và những sự tàn bạo của nhà thờ.
Viết Nữ tu sĩ, Diderot đã tiếp tục truyền thống chống những sự hà lạm
của nhà thờ trong văn học Pháp và châu Âu. Qua sự mô tả cuộc đời của cô
gái Suzanne ở các tu viện, ông lên án sự cuồng tín của tôn giáo, cuộc sống
khổ hạnh cùng tất cả những biện pháp thô bạo được áp dụng trong nhà tu
nhằm đàn áp lý trí, hủy hoại nhân cách con người. Đồng thời ông gián tiếp
lên án chế độ đương thời đã làm chỗ dựa cho những hoạt động tôn giáo
phản động như vậy. Cuốn truyện cho ta thấy nhà tu kín quả là địa ngục
trần gian, ở đó hàng ngày diễn ra những cảnh tu nữ bị nhục hình, những
cảnh điên loạn ghê rợn. Những kẻ được sủng ái thì hành hạ kẻ khác, những
người bị ruồng bỏ thì trở thành nạn nhân của mọi sự hành hạ. Diderot cho
ta thấy do một sự giáo dục khổ hạnh trái với tự nhiên, con người không còn
giữ được bản chất tốt đẹp của mình, đúng như lời bà nhất Moni đã có lần
nói với Suzanne: “Con ạ! Trong tất cả những người ở xung quanh chúng
ta, những người rất mực ngoan ngoãn, trong trắng, dịu dàng, hầu như
không có một người nào, phải, không có một người nào mà mẹ không thể
làm cho họ trở thành con thú dữ”.
Nhưng Nữ tu sĩ còn bao hàm một chủ đề tư tưởng khác: quyền lợi người
phụ nữ trong xã hội. Diderot, cũng như các nhà Bách khoa khác, trong khi
đấu tranh cho tự do, cho sự giải phóng của con người, đã nhiều lần lên
tiếng bênh vực quyền lợi và địa vị của phụ nữ. Suzanne không chỉ là một cô
