(Neuhumanismus), khởi đầu là Rousseau, nhằm nâng cao con người, giải
phóng nó ra khỏi những ràng buộc khắt khe của quan hệ xã hội vua chúa,
quí tộc làm lệch lạc thiên nhiên (của con người) và hèn hạ bản chất cao
quý của nó, chủ trương trở về thiên nhiên, về miếng đất văn hóa trả lại
những giá trị chân thiện mỹ và đạo đức, phát triển con người thành toàn
diện, lý tưởng, như đã gặp ở thế giới Hy lạp thời Hellen, có một tình yêu
lửa cháy đối với cái đẹp, cái hoàn hảo. Người Đức không tự ví mình như
những người La mã (chiến chinh), mà thấy gẩn gũi với dân tộc Hy lạp
hơn, một dân tộc đã thiết lập sự hiện hữu vĩnh cửu của mình trong thế giới
ý tưởng của triết học, khoa học, văn học và nghệ thuật hơn là trong quân
sự hay chính trị. Thế giới Hy lạp là sự biểu lộ cao nhất (höchste
Offenbarung) của con người. Hãy học, hãy đào tạo con người theo Hy
lạp! Phát triển con người thành toàn diện, thiên nhiên (của con người) đến
hoàn hảo, đó là khẩu hiệu và là chương trình hành động quốc gia. Con
người không phải là con rối được tạo dựng theo sơ đồ của ước lệ xã hội,
hay những người thợ thủ công đơn điệu nghèo nàn của một ngành nghề,
hoặc những người theo một tín giáo cuồng nhiệt, mà là những nhân cách
được xây dựng từ bên trong, những con người tự do, xây dựng tác phẩm
nghệ thuật của cuộc đời bằng sức sáng tạo của mình, cũng là tác phẩm
nghệ thuật của một xã hội công dân tự do. Sự phát triển toàn diện có lẽ đã
được diễn tả trong hai câu thơ của Goethe:
Willst Du ins ưnendliche schreiten
Geh nur im Endlichen nach alỉen Seiten
Nếu muốn tiến vào (thế giới) Vô hạn
Thì hãy đi trong Hữu hạn (thế giới này) về mọi phía
Nước Đức vào cuối thế kỷ 18 đã sống trong một thế giới những ý tưởng
cao cả của nhân phẩm con người và của sự giáo dục toàn diện của con
người, như Kant, Fichte, Goethe và Schiller đã để lại dấu ấn. Cuộc thay
đổi lớn lao các quan hệ quốc gia gây nên bởi Napoleon đã làm miếng đất
cho cuộc thay đổi trong giáo dục của Phổ đã sẵn sàng. Phổ là nước trong
các quốc gia châu Âu phải chuốc lấy thất bại nặng nề nhất. Nhưng chính
vì thế mà niềm hy vọng, ý chí và sự tin tưởng vào sự nghiệp giáo dục con
người lại càng lớn, quyết tâm, nồng nhiệt hơn bao giờ hết trong lịch sử.
