ông đã có mặt tại Paris để chứng kiến cuộc cách mạng. Sau nhiều năm
làm đại diện tại tòa thánh La mã, ông được cử vào lãnh đạo của ủy ban
giáo dục được thành lập mới của Phổ. Tuy ở vị trí này thời gian chỉ có
một năm nhưng ông cũng có đủ thì giờ để đặt toàn bộ hệ thống giáo dục
của nhà nước Phổ lên một nền tảng mới, không những cho đại học, mà
cho trường các cấp tiểu học và trung học. Mục tiêu là giáo dục toàn diện
con người thành nhân cách tự do, trưởng thành, tự lập về trí tuệ và đạo
đức. Con đường giáo dục là tập tự sử dụng những khả năng của chính
mình, tự sử dụng cái đầu của mình (Kant). Nhiệm vụ của người thầy là
đánh thức các khả năng tiềm tàng, và cho chúng cơ hội để hành động.
Phương pháp cũ như nhồi nhét nội dung tinh thần cho đứa trẻ thụ động
bằng mệnh lệnh hay học thuộc lòng chẳng bao giờ là giáo dục đích thực
cả. Khả năng tinh thần như nhận thức, tư duy, phán đoán chỉ có thể phát
triển bằng những cách sử dụng được chúng một cách tự nhiên, tự phát thì
mới phát triển được. Tương tự cho các khả năng đạo đức: sự phán đoán và
ý muốn đạo đức phải được “nhử” ra từ nội tâm và được xây dựng, tự hành
dộng, để trở thành sự ước muốn tự do tự nguyện (Freies Wollen) của cái
chân, thiện (des Rechten und Guten). Phương pháp giáo dục (Pädagogik)
là đánh thức tinh thần, tăng cường sự tự hoạt động của tinh thần, đánh
thức những tình cảm cao quý, khuyến khích phát triển thế giới ý tưởng, và
giảm thiểu khuynh hướng hưởng thụ trong cuộc sống. Đó là phương pháp
sư phạm của Pestalozzi mà Freiherr vom Stein đã tiếp thu cho mục đích
giáo dục của nước Phổ. Fichte gọi Pestalozzi là người giải phóng cứu rỗi
(rettender Befreier) bên cạnh Luther. Với Hegel sư phạm là “nghệ thuật
làm cho con người thành đạo đức” (“die Kunst, die Menschen sittlich zu
machen”), biến đổi “thiên nhiên thứ nhất của nó thành một thiên nhiên thứ
hai về tinh thần” (“die erste Natur zu einer zweiten geistigen
umzuwandeln”), “để cho phần tinh thần này trở thành thói quen trong nó”
(“so daß dieses Geistige in ihm zur Gewohnheit wird”).
Trường học không còn là trường của nhà thờ, mà là trường của nhà
nước; dạy tự nhìn, tự suy nghĩ và tự hành động; là trường không phải của
kiến thức mà là của nhận thức (anschauliches Erkennen); không phải dạy
khái niệm và chữ nghĩa, mà hướng đến sự phát triển toàn diện con người;
