Từ nhân duyên của những người cùng quan tâm đến cuộc đời đầy sức
cuốn hút của Phạm Xuân Ẩn, tôi đã gặp Giáo sư sử học Larry Berman, ông
đã thật sự tâm huyết với Phạm Xuân Ẩn và với cuốn sách này. Phải nói ông
là một trong số ít người Mỹ đã nghiên cứu hết sức kỹ lưỡng và công phu về
Phạm Xuân Ẩn, và là người Mỹ được Phạm Xuân Ẩn tin cậy kề lại những
bí mật hành trình cuộc đời hoạt động nhà báo tình báo của mình.
Đã có rất nhiều bài viết về Phạm Xuân Ẩn; nhưng dù cố gắng đến đâu,
Phạm Xuân Ẩn ra đi đã mang theo biết bao bí mật - và có lẽ chúng ta không
bao giờ biết hết các bí mật ấy. Vì đòi hỏi của lịch sử, của các thế hệ, của di
sản tinh thần dân tộc… chúng ta vẫn muốn làm gì đó để “trả lại đầy đủ,
xứng đáng” cho nhân cách và tầm vóc thực sự của Phạm Xuân Ẩn.
Và tôi tin đây là một cố gắng và nỗ lực rất lớn của Larry Berman.
Công việc này là rất cần thiết và sẽ còn tiếp tục trong tương lai. Vì tôi
biết mối quan tâm tìm hiểu về Phạm Xuân Ẩn vẫn đang âm thầm diễn ra.
Cậu sinh viên Thanh Vạn - một người bạn trẻ trên FB của tôi vẫn đang lặng
lẽ trò chuyện với ông. Cậu ấy đọc tất cả những gì đã viết về ông, và thường
hay lên nghĩa trang thắp hương, ngồi một mình trò chuyện và hỏi Phạm
Xuân Ẩn. Những câu hỏi không có câu trả lời. Nhiều bạn trẻ khác thì muốn
đến nhà thăm bà Nhàn, thắp hương trên bàn thờ, hoặc đơn giản là đi qua
trên phố, kín đáo liếc về phía chiếc cống sắt. Lòng tôn kính ngưỡng mộ ấy
của thế hệ mới, như một thôi thúc.
Nhưng theo những gì tôi quan sát được ở ông suốt hơn 10 năm để cho
ra đời một cuốn sách mỏng chỉ nói về cảm nhận trực tiếp tính cách, con
người nội tâm Phạm Xuân Ẩn, thì việc trả lại đúng vị trí, công trạng…
không phải là ước mong day dứt của Phạm Xuân Ẩn. Nếu có chỉ là mong
ước đóng góp những gì ông chứng kiến và tham dự vào sự thật của chiến
tranh. Những gì người Việt Nam đã trải qua và đóng góp.
Trong những năm tiếp xúc với ông, biết bao câu chuyện đã trao đổi,
nhưng có hai câu tôi đã hỏi, không thuộc về sự kiện dày đặc chiến công, mà
về nỗi lòng sâu sắc. Trước việc dư luận cho rằng ông bị đối xử nghi ngờ,
thậm chí có tác giá nước ngoài gọi là 'Tướng hồi hưu sa cơ”, có thời gian bị
theo dõi và không được tự do tiếp xúc… sau khi nghe mọi chuyện thật phía
