chức vụ Chuyển vận sứ
đóng tại sơn phòng A Bá. Các sơn phòng Trà
Mi, A Bá, Dương Yên… là những khu vực có địa thế thuận lợi cho công
cuộc kháng chiến lâu dài. Lúc này, ông đã được thân phụ dẫn theo, vì mẹ
mất sớm và là đứa con út. Những ngày sống ở sơn phòng A Bá, ông được
các chú, các bác dạy võ nghệ, bắn cung, cưỡi ngựa… những mong tiếp tục
thay thế cha anh đuổi giặc báo quốc.
Nghĩa hội đã có nhiều trận thắng lớn làm chủ cả tỉnh Quảng Nam. Đặc biệt,
các cánh quân của Nghĩa hội từ các sơn phòng kéo về bao vây, đánh chiếm
được tỉnh thành ở La Qua, khiến cho Bố chánh Bùi Tiến Tiên, Tuần vũ
Nguyễn Ngoạn phải bỏ thành chạy vào Quảng Ngãi. Án sát Hà Thúc Quán
cũng cuốn gói tháo chạy. Nghĩa hội tự tổ chức công việc nội trị như một
nước riêng. Nhưng sau đó, Pháp và Nam triều huy động một lực lượng
hùng hậu do tướng Schants cầm đầu cùng với Tiễu phủ sứ Nguyễn Thân
đem quân tấn công vào các vùng do Nghĩa hội kiểm soát. Trần Văn Dư bị
ám hại, Phó bảng Nguyễn Duy Hiệu được nghĩa sĩ, nghĩa dân tôn lên làm
Hội trưởng Nghĩa hội. Nhưng cũng từ đó, các căn cứ hậu bị của Nghĩa hội
ở Trung Lộc, An Lâm, Dương Yên, A Bá… bị tấn công mạnh, lực lượng
nghĩa quân dần dần tan rã vì vũ khí không tương xứng. Bên cạnh đó, Nghĩa
hội bị đòn tâm lý chiến của địch đâm ra nghi kỵ lẫn nhau. Tú Đĩnh (Trần
Đĩnh - người làng Gia Cốc, huyện Đại Lộc) lãnh tụ 9 xã miền nguồn bị
Nghĩa hội giết; thân phụ ông cũng bị cuốn vào vòng nghi kỵ ấy và bị hại.
Ông được những người tâm phúc của cha đưa về với gia đình.
Chú thích:
(1) Xưa nay người sống ai không chết ? Giữ lại lòng son rọi sử xanh.- Thơ
Văn Thiên Tường.
(2) Câu này chép trong Luận ngữ, khi Vi Sinh Mẫu bảo Khổng tử rằng:
"Ông Khâu, tạo sao không ở yên mà cứ miệt mài đi du thuyết như thế ?
Phải chăng ông làm việc nói khéo để lấy lòng người ư ?"
(3) Đây là câu trả lời của Khổng tử cũng được chép trong
Luận ngữ
: "Tôi
không dám làm việc nói khéo, nhưng tôi ghét gười cố chấp".
(4) Mai Dị, Nguyễn Bá Trác, Phan Khôi là bạn bè cùng thầy, cùng dự khoa
thi hương 1906.
