Vu gia
Phan Châu trinh
Chương 18
Đến Paris lần này, Phan Châu Trinh thấy thật là sai lầm. Căn phòng rộng
quá. Ngôi nhà vắng quá. Nguyễn Ái Quốc tiếp tục chân trời góc bể. Nghe
đâu anh ta đến xứ Nga La Tư xa xôi của Lý Ninh (Lê-nin) để học hỏi kinh
nghiệm cuộc Cách mạng tháng Mười. Nguyễn An Ninh về nước làm báo
thức tỉnh đồng bào, rồi sau đó mấy tháng Phan Văn Trường cũng theo chân
về. Bây giờ chỉ còn lại mình ông. Phải chăng người ta có mặt trên đời này
như là những ảo ảnh và nó cứ hiện ra, lung linh, di động rồi… tan biến như
bong bóng mưa ? Không phải, nhưng nếu quả thật như vậy thì cũng nên là
cái bong bóng mưa lung linh sắc màu, ngấm vào lòng đất cho cây trái tốt
tươi.
Thời gian qua, người học trò của Trần Qúy Cáp là Phan Khôi, một trong
những người đã được ông yêu qúi, đưa ra Hà Nội trước khi xảy ra vụ "cúp
tóc, xin xâu" đã không làm ông thất vọng. Không phải vì anh ta khoe đã
viết được một cuốn sách về cuộc đời ông mà ông khen. Cái ông khen chính
là việc làm thiết thực của anh ta trên mặt báo sau ngày ra tù. Qua thư của
bạn bè thì anh ta đang bị mật thám theo dõi (1) quá gắt nên đã lánh xuống
tận miệt Cà Mau. Nhưng thư của anh ta vừa gửi cho ông thì anh ta nói đang
chơi với bạn bè dưới ấy. Biết tin ai ?
Minh Viên thì đã được triều đình khôi phục học vị tiến sĩ và quan Toàn
quyền Pasquier trực tiếp mời ra làm quan, nhưng đã khéo léo từ chối. Thế
cũng phải. Mua danh ba vạn, bán danh ba đồng. Nếu thực tâm muốn làm
quan thì đã ra làm quan rồi chứ đâu đợi đến bây giờ ? Nhưng cứ ở ẩn thì
cũng không được. Nghĩ đi nghĩ lại, Phan Châu Trinh viết thư đề nghị
Huỳnh Thúc Kháng hãy dấn thân. Điều quan trọng là mình làm được gì cho
dân cho nước một cách thiết thực nhất trong khả năng cho phép chứ không
nên chơi kiểu "Thiên hạ hữu đạo tắc hiện, vô đạo tắc ẩn”(2); cũng không
nên học Bá Di, Thúc Tề không chịu đứng trong triều người ác, khi khuyên
vua không được bèn vào núi Thú Dương ở ẩn và chịu chết đói dù hành
