PHẬT GIÁO NAM TÔNG TẠI VÙNG NAM BỘ
106
trải rộng đối với tất cả các chúng sanh. Từ nghĩa “bi” nhưng không
bi lụy, không phải là những giọt nước mắt, nên trong kinh Phật thì
kẻ thù gián tiếp của tâm bi là sự phiền não. Bi là “lòng thương xót đối
với nỗi đau của chúng sinh”,
27
đó cũng là lòng bác ái, một đức độ của
tâm hồn cao thượng.
Tâm hỷ là sự vui vẻ với mình kể cả sự thất bại và trong nghịch
cảnh như: vui vẻ với thành công của người khác “Hoan hỷ, hỷ lạc.
Vui mừng sung sướng khi nghe được việc vừa ý, gặp được việc tốt
lành. Hỷ còn là vui vẻ đối với phước, lợi của chúng sanh, đối với sự
thành công của chúng sanh về tài vật nhất là về đạo lý”.
28
Thực tế
trong cuộc sống cho thấy, con người thực hiện được tâm này rất khó
khi phải đối trị với lòng ích kỷ của riêng mình.
Tâm xả là tâm luôn xả bỏ những điều trái ý nghịch lòng, không
chấp ngã và luôn bao dung độ lượng với người khác. Do đó tâm từ
và tâm bi là cơ sở của tâm kỷ và xả.
Việc xây dựng Tứ vô lượng tâm, Phật giáo luôn nhấn mạnh vào
tâm con người. Đó là đạo đức – lòng người – trí tuệ. Cái tâm theo
nghĩa này cũng là nét đặc trưng không chỉ đối với Phật giáo mà còn
là nét đặc trưng cho tất cả tư tưởng của những người phương Đông
nói chung. Cái tâm con người nằm trong mối quan hệ hài hòa với xã
hội, ảnh hưởng trực tiếp đối với bản thân và đối với xã hội.
Nhìn chung, trong hầu hết các tư tưởng đạo đức xã hội đều có
tư tưởng từ, bi, hỷ, xả, nhưng nét đặc trưng của Phật giáo là ở cái
tâm rộng lớn, bao la, bao phủ tất cả các chúng sinh. Do đó mà khi
nhắc đến mẫu người đạo đức trong Phật giáo người ta hay nói đến
Tứ vô lượng tâm là từ, bi, hỷ, xả, thể hiện là con người luôn vui vẻ,
không ganh tỵ trước hạnh phúc của người khác, lấy niềm vui, hạnh
phúc của người đời làm niềm vui, hạnh phúc của mình. Vì thế, Tứ
vô lượng tâm được xem là đức thiện hoàn chỉnh.
27. Thích Minh Châu & Minh Chi (1991), Từ điển Phật học Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà
Nội.
28. Đoàn Trung Còn (1997), Phật học từ điển, quyển 2, Nxb TP. Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh, tr.
16-17.
