làng điển hình Duy Tân cho toàn quốc, không kém gì làng Phong Thử (Diên
Phong). Nhưng không thể so sánh với Phong Thử và Diên Phong là công
cuộc chung của một hạt, do sự hợp tác chung của các sĩ phu. Diên Phong
chú trọng những công cuộc trọng đại. Còn Phú Lâm chú trọng những công
cuộc dành riêng cho một xã có thể làm được. Đối với chúng ta ngày nay,
một cơ sở thí nghiệm thành công như thế trở thành hết sức quan trọng cho
một chủ thuyết. Tôi nói thí dụ một giáo phái hay một đảng tiến bộ nào đó,
muốn phát triển tổ chức, cần nhất là phải có những khu vực cơ sở tiêu biểu
cho chủ thuyết chứ không thể nói mơ hồ. Vì chúng ta quen nói mơ hồ nên
không ai tin mà chính dân cũng không tin, hoặc muốn tin cũng chẳng biết
dựa vào đâu mà tin ngại mình không có đủ óc sáng kiến và khả năng thực
hiện. Nhưng khi đã có một cơ sở điển hình, họ đến xem xét, nghe ngóng, «
sờ mó » rút kinh nghiệm tổ chức, phát triển thì việc mô phỏng, biến chế chả
khó gì, có khi còn hay hơn cả cơ sở điển hình kia ! Chính các đảng phái, tôn
giáo của ta ngày nay chưa thành công, chưa gây được niềm tin của dân là vì
ta chưa có những cơ sở kiểu mẫu thể hiện đúng chủ thuyết của ta. Do đó,
chủ thuyết chỉ còn là một mớ chữ nghĩa phiêu lưu ! Sự thất bại là điều nắm
chắc trong tay vì không đặt đời sống của chính làng xã, của người dân cụ thể
làm chủ yếu !
Phong trào Duy Tân nhờ Xã Sáu Lê Cơ mà dám tự hào là phong trào
chính trị và xã hội có lãnh đạo, đường lối, chủ trương, phát xuất từ cơ sở. Đó
là phong trào đầu tiên ở trong nước ta, qua trường kỳ lịch sử, biết giá trị lớn
lao của sự tổ chức và phát triển xã thôn làm căn bản cho quốc gia muốn tiến
bộ. Nghĩa là Phong trào đã quan niệm được giá trị của người dân – dù còn
nặng về tư sản – trong sự đồng tiến của Quốc gia, chứ không như hầu hết
các phong trào khác chỉ chú trọng từng khả năng của cá nhân hay một đoàn
thể, đẳng cấp đặc biệt. Cũng không nên so sánh với những làng được cải
cách do chính quyền bắt buộc hoặc cá nhân tự động đứng lên cải cách. Vì
như thế đều không gây nổi một hào hứng tự tâm, không gây thành phong
trào rộng lớn và không dẫn tới một hành vi chính trị tích cực. Sau năm 1945
mới lại thấy có những cuộc cải cách, phát triển làng xã theo đường lối, chủ
