gây niềm tin sâu xa cho dân chúng bằng cách tận lực trừ nạn hào cường.
Ông thành công rực rỡ. « Từ đó, ông bắt đầu cải cách từ việc xâu thuế cho
đến việc tế tự canh phòng, trăm điều chấn chỉnh, bọn hào cường kia không
thể thi thủ đoạn ích kỷ như trước mà dân trong làng đều tâm phục cả ».
Khi đã nắm được lòng dân chắc rồi, Lê Cơ mới tiến lên một bước thực
hiện chí hướng của mình.
« Công việc sắp đặt trong làng gặp lúc phong trào tân học. – Trong
lúc bấy giờ (1905-1906) nhà nước có lệnh lập xã học, dạy quốc ngữ, chữ
Tây trong tỉnh lại có phong triều cổ động công thương các nghề. Ông ta là
anh em con nhà cô cậu với cụ Phan châu Trinh, nên biết việc cải cách là
cần, bắt đầu thực hành trong làng, lập trường học, rước Thầy dạy Quốc
Ngữ (lúc ấy trong nhà quê nhiều nơi không biết chữ Quốc Ngữ là gì, nhiều
vị lão thành ra sức phản đối) cho trẻ con trong làng học, ít lâu lại thêm một
trường nữ học nữa (nữ học ở trong Quảng Nam, về mấy phủ huyện trong,
trường Phú Lâm là đầu tiên. Đồng thời, trong làng chung lại mở vườn trồng
quế, lập cuộc buôn, dựng lò rèn (rèn đồ nông khí) lập cuộc bảo hiểm, canh
phòng kẻ trộm cướp. Ở trong một cái làng rừng che núi cách giao thông trở
ngại, thuở nay, tịch mịch quê mùa bỗng thành một nơi khai thông vui vẻ,
không những dân làng và lân cận tin phục, mà người xa, nhất là người đã
nếm mùi Âu hóa đi ngang qua tỉnh Quảng Nam, cũng gắng lên đến làng Phú
Lâm đặng xem công việc sắp đặt của một ông lý. Công việc ông lý nào có
hèn đâu ! »
Độc giả ngày nay đọc những lời văn ấy, có lẽ chả hứng thú gì. Nhưng
nếu ta cố gắng dùng óc biện luận để tìm hiểu từng câu, từng chữ, từng sự
kiện, dùng óc tưởng tượng để dẫn lui về quá khứ của một thời kỳ nhất định
của lịch sử, ta sẽ khám phá ra biết bao nhiêu điều mới mẻ trong một làng
Duy Tân ở núi rừng vào những năm 1905-1906 !
Tôi phải nói mau mau rằng cho đến năm 1954 trở lại đây, không phải
mấy làng kể cả làng Phú Lâm, đã có được những tổ chức và lối sinh hoạt
tiến bộ đến thế ở trong các vùng núi non xa vắng. Như thế, chúng ta có thể
hiểu ngay là công cuộc của Lê Cơ vào thời ấy đã nâng làng Phú Lâm lên làm
