vai trò quan trọng « Đầu năm 1908, họ thu giấy phép của Nghĩa Thục, lấy
cớ rằng có thể làm cho lòng dân náo động. Tính ra trường hoạt động trước
sau được khoảng một năm (…) tin chưa ra, các cụ đã đoán trước, thủ tiêu
hết những giấy tờ quan trọng nhất là bản in các bài ca ái quốc, và những
sách của cụ Sào Nam gởi về (…) công việc dạy học và diễn thuyết phải dẹp,
còn công việc chấn hưng công nghệ vẫn tiến hành, nhưng ít lâu sau những
hiệu buôn cũng lần lần phải đóng cửa vì nhiều cụ tạm lánh mặt, nên thiếu
người quản lý ». (Đông Kinh Nghĩa Thục trang 116, 117)
Nhiều nhân viên của Nghĩa Thục bị bổ đi làm quan. Hoàng tích Phụng
và Nguyễn Quyền vào ty giáo huấn, Lương trúc Đàm và Dương bá Trạc
được mời làm tri huyện nhưng hai vị cử nhân trẻ này đều từ chối.
Thời kỳ Nghĩa Thục bị đóng cửa tức là sau khi các vụ kiện cáo quan lại
ở Trung Việt đã xảy ra lung tung, ở Nghệ Tĩnh ba người trong đó có Ngô
đức Kế bị bắt giam từ 1907 rồi ở Quảng Nam Trần quí Cáp bị đổi vào
Khánh Hòa. Không nghe nói có cấm chỉ các trường hoạt động. Nhưng sự
giam cầm và đẩy xa các nhân vật trọng yếu nhất của Phong Trào là đã manh
nha sự đàn áp hoạt động các trường để dẫn tới triệt hạ cơ sở giáo dục lừng
lẫy nhất của Phong Trào. (tức ĐKNT).
Liền khi Nghĩa Thục bị đóng cửa, xảy ra vụ dân biến « hớt tóc xin xâu
» ở Quảng Nam kéo theo những cuộc biểu tình vĩ đại khắp các tỉnh miền
Trung, rồi tới vụ âm mưu bạo động của Đề Thám, sau rốt là vụ Hà Thành
đầu độc. Những nhân vật trong Nghĩa Thục đều bị liên lụy vì Pháp muốn tận
diệt mọi hoạt động chống đối họ. Các ông Võ Hoành, Dương bá Trạc,
Nguyễn Quyền, Lê Đại… đều bị bắt, phải ra tòa Đề hình và bị kêu án trảm
giam hậu, sau đổi làm chung thân khổ sai đày ở Côn Đảo (theo Nguyễn hiến
Lê) :
Cơn mây gió trời Nam bảng lảng
Bước anh hùng nhiều chặng gian nan.
Ngẫm xem con tạo xoay vần
Bày ra một cuộc Duy Tân cũng kỳ
Suốt thân sĩ ba kỳ Nam Bắc
