Từ việc ghét các thầy lang mà họ chuyển sang ghét cả ngành Hán học.
Những gì liên quan đến Trung Quốc đều muốn loại bỏ là điều có thể thấy ở
bất cứ đâu trong giới Hà Lan học. Các nhà Hán học có giảng giải kinh sử
cũng không ai muốn nghe. Cứ nhìn thấy các cậu thư sinh Hán học là chỉ
thấy buồn cười. Không chỉ cười nhạo mà còn sỉ vả, không bỏ qua dù chỉ
một li.
Gần trường Ogata, cụ thể là ở Naka-no shima, có một thầy thuốc Bắc rất
giỏi tên là Hana'oka (Hoa-Cương). Các cậu thư sinh ở đó có vẻ là con nhà
khá giả, quần áo đẹp đẽ, chứ không phải như các học trò theo Hà Lan học
chúng tôi. Mỗi khi gặp nhau đã không ai chào ai mà lại còn lườm nhau rồi
mới đi qua. Hơn thế, chúng tôi còn ngoái lại bảo: “Bộ dạng ấy cậu thấy thế
nào? Quần áo chải chuốt, là lượt có để làm gì? Đi học thì nghe giảng toàn
những thứ hư hư, không không. Trong đám này thục trưởng chính là kẻ tin
sùng những thứ lạc hậu ấy nhất! Những kẻ mà sau hai ngàn năm vẫn mang
Thương hàn luận về nước mà giết người. Thế chẳng phải là những kẻ đáng
sợ hay sao? Cứ nhìn mà xem, chúng đang bóp cổ giết người đấy!”.
Lần nào gặp họ, chúng tôi cũng đều nói như thế, nhưng không phải có thâm
ý sâu sắc gì trong tâm, mà chỉ là muốn phê phán sự vô khoa học, vô học
thuật của y học Trung Hoa. Thế nên các cậu học trò Hà Lan học mới nhiệt
huyết phê phán như thế.
Sự học không mục đích
Đại khái học trò trường Ogata, trong mười người thì có đến bảy, tám người
là khổ học không mục đích. Nhưng ngược lại, sự học không mục đích đó
lại là điều may mắn. Nhờ đó, họ có thể học tốt hơn các học trò ở Edo. Thử
nghĩ về những học sinh ngày nay, vừa học mà vừa mải tính toán đến bước
đường tiến thân thì không thể chú tâm dùi mài kinh sử được.
Tuy thế, nếu chỉ cắm đầu vào học lại là điều rất dở. Nhưng có người ngoài
miệng cho là dở, nhưng ngược lại bị lôi cuốn vào những suy tính tương lai
