biết về điện trong trường thay đổi hẳn. Có thể nói không ngoa rằng, những
kiến thức đó là mới nhất và cao siêu nhất ở nước Nhật thời bấy giờ. Những
người như tôi, cho đến nay nghe chuyện về điện năng có thể hiểu được là
hoàn toàn nhờ vào cuốn sách đó. Quả thực là một cuốn sách quý và có
nhiều duyên nợ, nên nhiều lần sau đó tôi định hỏi nhà ông Kuroda xem còn
không, nhưng đó là vào thời loạn, nên họ bảo không tìm thấy, không hiểu
thất lạc đi đâu. Thật là một điều đáng tiếc.
Đặc trưng của giới học trò ở Ōsaka
Như tôi đã nói, riêng về chuyện học hành, học trò trường Ogata không hề
chểnh mảng chút nào. Về tình hình thời đó, nói chung, thỉnh thoảng có
những học trò ở Edo lặn lội xuống Ōsaka để học, chứ không ai cất công đi
từ Ōsaka lên Edo cả. Nếu có đi chỉ để dạy thôi. Nói như thế không có nghĩa
là các học trò giỏi trong cả nước được chọn hết về Ōsaka, hay Edo là nơi
tập trung toàn những cậu dốt nát. Thế nhưng vấn đề là phải nghĩ tại sao lại
xảy ra sự khác biệt như vậy? Tất nhiên, khi đó những người như tôi đều tự
hào rằng, các học trò ở Ōsaka giỏi. Nhưng đó không phải là do sự khác
nhau về con người mà chính là về tình hình ở Ōsaka và Edo.
Edo bắt đầu mở cảng biển thông thương. Mà ở đó lại tập trung cả Mạc phủ
lẫn Kurayashiki của các lãnh chúa, nên nhu cầu hiểu biết về kỹ thuật mới
của phương Tây được mở rộng và hết sức cấp bách. Họ phải thuê những
người dù chỉ giải nghĩa được chút ít về sách vở phương Tây, hoặc đi nhờ
biên dịch và trả tiền công. Vì vậy, các học trò rất dễ gần với con đường
kiếm sống sinh nhai. Người nào may mắn thì được lãnh chúa bao bọc. Hôm
qua mới là một cậu học trò mà hôm nay đã thành một Samurai với thu nhập
vài trăm Koku là điều mà thi thoảng cũng có.
Ngược lại, Ōsaka chỉ là thế giới của những thị dân, không có chút gì là
phong lưu theo kiểu võ gia. Bởi vậy, không có ai định học súng thuật cũng
như tra cứu sách vở nguyên bản của phương Tây. Cũng vì thế mà học trò
trường Ogata có dùi mài kinh sử bao nhiêu năm, có giỏi đến mức nào cũng
