PHỤC SINH - Trang 527

kỵ với người tù khổ sai kia thôi.
- Tại sao anh không bao giờ muốn nhìn thấy cái hay ở người khác? - Maria
Paplovna bỗng nổi nóng lên nói (nàng gọi ai cũng bằng anh, chị).
- Nhìn thấy sao được những cái vốn dĩ không có.
- Sao lại không có? Thế người kia không liều mình, bất chấp cả cái chết
thảm khốc đấy a?
- Tôi nghĩ rằng, - Novotvorov lại nói, - nếu chúng ta muốn hoàn thành tốt
công việc, thì điều kiện thứ nhất là (Kondratiev đương đọc sách dưới ánh
đèn, lúc nầy bỏ sách xuống chăm chú nghe những lời nói của thầy) chúng
ta đừng có tưởng tượng hão huyền, mà phải nhìn thẳng vào thực chất của
sự việc. Chúng ta phải mang hết sức ra làm việc cho quần chúng và không
mong gì họ đền đáp lại. Quần chúng chỉ là đối tượng hoạt động của chúng
ta chứ không thể cộng sự với chúng ta được chừng nào mà họ còn cứ ỳ ra
đấy như hiện nay, - rồi anh tiếp tục nói như giảng bài. - Cho nên nếu ta
trông vào sự giúp đỡ của họ khi họ chưa kinh qua một quá trình phát triển -
cái quá trình mà hiện nay ta đương chuẩn bị cho họ - thì thật là ảo tưởng:
- Quá trình phát triển nào? - Krinxov đỏ mặt lên nói. - Chúng ta miệng nói
là phản đối độc đoán và chuyên chế, nhưng thử hỏi đó có phải là một thứ
chuyên chế ghê tởm nhất không.
- Chẳng có chuyên chế gì hết. Tôi chỉ nói là tôi biết con đường quần chúng
phải đi qua, và tôi có thể chỉ cho họ thấy, - Novotvorov bình tĩnh trả lời.
- Nhưng làm thế nào mà anh tin chắc con đường anh chỉ cho họ là con
đường đúng? Phải chăng tổ chức Tài phán của Giáo hội(1) và những án tử
hình của cuộc Đại cách mạng(2) lại không phải là con đẻ của chuyên chế.
- Thế mà họ cũng dựa vào khoa học để biết được con đường duy nhất đúng
đấy. Họ lầm không có nghĩa là tôi cũng lầm. Vả lại giữa những mộng ước
viển vông của các nhà tư tưởng và những sự kiện có cơ sở vững chắc của
khoa học kinh tế khác nhau nhiều lắm.
Tiếng nói của Novotvorov sang sảng trong buồng, một mình anh ta tiếp tục
nói, những người khác đều im lặng.
- Lúc nào họ cũng tranh luận, - Maria Paplovna nói khi Novotvorov ngừng
một phút.