với hạng người đó thì những bài học thẩm vấn ở xà lim cũng chẳng giác
ngộ được. Cho đến khi lãnh án đi đày vẫn không thay đổi ý kiến ngày nào,
vẫn còn có những vụ phá hoại, đảo chính, gián điệp thực sự.
Lời chú thích của người dịch: Lord Haw-Haw là biệt danh dân Anh gán
cho một gã tên cộng tác viên đầu tiên và duy nhất của Đức Quốc Xã (trên
địa hạt chính thức) ngay những ngày đầu tiên trận giặc Anh quốc đã làm
xướng ngôn viên đài Bá Linh, chuyên lung lạc tinh thần dân Anh bằng
những bài bình luận, tin tức.
Nhân nói chuyện vượt ngục cũng nên nhắc lại một tác phẩm lớn của
Sholokhov Số kiếp con người mà các nhà phê bình ca ngợi ầm ầm lên là đã
“nói lên được vấn đề”, “phanh phui sự thực cay đắng” một “khía cạnh đời
sống chúng ta”. Sự thực thì toàn bộ Số kiếp con người là tiểu thuyết rất tồi,
những đoạn nói về chiến tranh nhạt nhẽo và vô duyên…vì Sholokhov có
chiến đấu bao giờ, có biết gì về chiến tranh? Đoạn tả những nhân vật Đức
thì rõ ràng “chụp lại nguyên bản”. Chỉ có vai vợ thì tù binh là sống động,
có nét…nhưng lại cóp nhặt của Dostoyevsky rõ quá! Vả lại trong cuốn Số
kiếp con người những vấn đề đích thực của tù binh đã bị giấu kỹ, xuyên tạc
bóp méo. Thử xét mấy điểm dưới đây: 1) Tất cả đã thu xếp cho người tù
binh bị bắt dễ dàng quá, bị bắt giữa lúc đang chết ngất thì còn nói gì nữa!
Khỏi cần ghi nhận phản ứng, xúc động như đại đa số trường hợp tù binh
định bắt thật. Giả thử lúc ấy tỉnh táo gã sẽ có thái độ nào, sẽ hành động ra
sao? 2) Sholokhov lờ hẳn mối quan tâm chính cảm giác bị phản bội này
mới quan trọng và mới…kẹt. Trái lại hắn chỉ đặt vấn đề “có những kẻ phản
bội trà trộn với chúng ta” như nòng cốt của truyện. Mà cho dù có đặt vấn đề
trà trộn cũng được nhưng Sholokhov “quên” không giải thích và lý luận tại
sao có nhiều thằng phản bội như vậy? Hai mươi lăm năm trước toàn dân
còn làm Cách mạng hăng quá mà. 3) Sholokhov đã tưởng tượng ra cả một
cốt truyện “gián điệp vượt ngục” kéo dài ra để khỏi vướng phải thủ tục
“đón tiếp” tù binh trở về, bắt buộc phải qua các địa điểm “nhận diện và đãi
lọc người” của SMERSH. Tất cả tù binh hồi hương đều nhốt trong trại
giam cái đã…nhưng tác giả chỉ có một mình gã Sholokhov được ông Đại tá
