Alexandre Soljenitsyne
Quần đảo ngục tù
Phần 1
Bản án tử hình
Ở ngay bản án tử hình có lúc thịnh lúc suy. Dưới thời Nga hoàng Aleksei
Mikhailovich Romanov, Bộ Hình Luật ghi rõ 50 tội danh có thể lãnh án tối
đa. Thời Peter Đại đế có luật quân sự, số tội danh tăng lên 200. Nữ hoàng
Elizabeth không hủy bỏ những đạo luật cho phép xử tử hình nhưng không
hề sử dụng đến. Tục truyền lúc mới lên ngôi bà đã lập lời nguyền không
bao giờ tuyên án tử hình. Hai mươi năm trên ngôi báu, bà vẫn giữ vẹn lời
thề, kể cả 7 năm chinh chiến. Giữa thế kỷ XVIII, 50 năm nữa mới có máy
chém thì đó quả là một kỳ tích!
Tuy nhiên chúng ta quen hạ giá lịch sử, có bao giờ chịu ngợi khen, nhìn
nhận điều gì tốt đẹp bao giờ? Chúng ta sẵn sàng chê Nữ hoàng Elizabeth,
tiếng là bỏ án tử hình nhưng thay vào đó biết bao nhiêu cách trừng phạt:
nào phạt roi phạt trượng, cắt mũi xẻo tai, thích chữ vào mặt, lưu đày chung
thân sang Tây Bá Lợi Á. Nhưng thử hỏi dưới chế độ xã hội ấy bà có thể
làm gì hơn được? Hiển nhiên một thằng bị án tử hình bây giờ sẽ coi như
được sống lại sẵn sàng đánh đổi tất cả ngần ấy hình phạt miễn là được
sống. Văn minh nhân tạo như chúng ta có cho phép họ chịu đòn, chịu đi
đày thế mạng không? Không lẽ những hình phạt thời Elizabeth lại nặng hơn
20 năm (hay 10 năm) nằm trại Cải tạo?
Xét lại khi nhất quyết không cho thi hành án tử hình, Nữ hoàng Elizabeth
đứng trên quan điểm hoàn toàn nhân đạo. Nhưng Nữ hoàng Catherine nghĩ
khác. Làm sao bỏ án tử hình cho được? Bỏ đi là nguy hiểm cho bản thân,
cho ngai vàng và cho cả chế độ! Bắt buộc phải duy trì bản án tối đa trong
những vụ án chính trị, chẳng hạn như vụ khởi loạn Mạc Tư Khoa, vụ án
Mirovich, vụ án Pugachev. Còn đối với những thứ tù tư pháp thì cần gì duy
trì án tử hình!
Dưới triều đại Hoàng đế Paul không còn án tử hình. Dù chinh chiến nhiều
phen song vẫn không có nạn mỗi đơn vị kèm theo một toà án binh. Suốt
triều đại Alexander Đệ nhất án tử hình chỉ áp dụng riêng cho những tội
