Alexandre Soljenitsyne
Quần đảo ngục tù
Phần 1
Tù xưa, tù nay
Văn tự Nga có một danh từ đặc biệt ý nghĩa. Ostrog nghĩa đen là tù, ngục.
Có 6 chữ cái ghép lại mà đọc lên hình dung ra ngay những bức tường kiên
cố, không thể vượt qua! Cùng một âm với nó còn có một lô danh từ có ý
nghĩa gần cận. Nào strogost là nghiêm khắc, ostroga là mũi lao, ostrota có
nghĩa bén nhọn. Thêm vào một vần ostoroznhost lại có nghĩa thế chân (tiền
thế chân để đổi lấy tự do chớ còn gì? Mà bớt đi, còn rog gọi là gai nhọn.
Cây gai nhọn chĩa ra, đâm vào cuộc đời chúng ta chớ còn gì nữa?
Xét về toàn bộ tổ chức, điều hành thì chế độ lao tù ở nước Nga trong vòng
90 năm trở lại có thể ví như một cây gai. Một cây gai nhọn cả 2 đầu. Thời
Cách mạng phản đế Narodnaya Volya là một đầu gai nhọn. Nó từ nhọn đi
thuôn thuôn dần đến chỗ xù xì, không làm rách da được: đó là những năm
đầu thế kỷ XX.
Thế rồi thân gai bắt đầu thu lại, cứng ngắc để từ sau 1917 để trở thành một
đầu gai nhọn hoắt, chìa ra năm 1913 để sẵn sàng cắm ngập vào yết hầu
chúng ta.
Nhờ tập hồi ký đồ sộ của bà già Vera Finger (xuất bản ở Mạc Tư Khoa năm
1964) mà ta có thể hiểu được sự khắc nghiệt của chế độ lao tù thời đó, điển
hình là khám đường pháo đài Schlusselburg ở gần St. Petersburg. Hồi đó tù
không có tên mà chỉ là con số, cai ngục hắc ám như đào luyện ở lò
Lubyanka ra! Hành lang nhà tù im lặng như nhà mồ, xà lim tối om kín mít,
sàn trải nhựa đường. Mỗi ngày một ô cửa sổ mở đúng 40 phút. Ăn thì chỉ
có cháo đặc, cải bắp. Không được đọc sách có khi hai năm liền chẳng được
nhìn thấy mặt ai. Ít ra từ năm thứ 3 trở đi tù mới có quyền giữ ít tờ giấy, có
đánh số đàng hoàng. Theo tài liệu của Novorussky thì từ 1884 đến 1906 tù
Schlusselburg có 3 người chịu không nổi phải tự sát và 5 người hoá điên.
Như cây gai thuôn dần, đời sống khám đường dần dà cải thiện bớt, nay một
chút mai một chút. Tù được ăn bánh mì, phát trà, đường, Có tiền gởi vô còn
được mua đồ Câu lạc bộ thêm, kể cả thuốc hút. Xà lim sáng sủa, thoáng
